Nathan Greene, ‘Bij de poel van Bethesda,’ olieverf op doek, 40×30. Auteursrechtelijk beschermd, toestemming gevraagd.
Van de vele incidenten waarbij Jezus mensen genas die Johannes als discipel had waargenomen, selecteerde hij er slechts een paar om in zijn Evangelie op te nemen. Hij ging er blijkbaar van uit dat zijn lezers toegang hadden tot één of meer van de Synoptische Evangeliën. We moeten dus aannemen dat zijn selecties bedoeld waren om belangrijke dingen te leren over wie Jezus is en wat het betekent om in Hem te geloven.

Van Samaria naar Galilea naar Jeruzalem (5:1)

Na Jezus’ bediening in Samaria weten we uit de Synoptische Evangeliën dat Hij geruime tijd in Galilea diende, hoewel Johannes alleen de genezing van de zoon van de koninklijke ambtenaar vermeldt. Nu neemt Johannes ons mee terug naar Jeruzalem, naar een opmerkelijke genezing bij het bad van Bethesda.

“Enige tijd later ging Jezus naar Jeruzalem voor een feest van de Joden.” (5:1)

We krijgen niet te horen voor welk feest Jezus naar Jeruzalem was gekomen, dus dat is waarschijnlijk niet al te belangrijk, behalve om duidelijk te maken dat dit een historische gebeurtenis was.

De poel van Bethesda (5:2)

Foto van de poel van Bethesda in een 1:50 schaalmodel van Jeruzalem in de periode van de Tweede Tempel, gebouwd door de Israëlische archeoloog en historicus Michael Avi-Yonah (1904-1974) in het Holyland Hotel, nu in het Israël Museum, Jeruzalem.
Johannes beschrijft het tafereel zoals je van een ooggetuige zou verwachten voor lezers die niet in Jeruzalem waren geweest.

“Er is nu in Jeruzalem bij de Schaapspoort een poel, die in het Aramees Bethesda heet en die omgeven is door vijf overdekte zuilengangen.” (5:2)

De Schaapspoort was ongetwijfeld de poort waardoor de schapen reisden op hun weg om in de tempel geofferd te worden. Het bad van Bethesda lag vlakbij, even ten noorden van het tempelcomplex.

In de vroege manuscripten zijn er een aantal spellingen voor de naam van het bad. De meeste Engelse vertalingen geven het als “Bethesda,” wat betekent “Huis van Barmhartigheid.” Dit lijkt te worden ondersteund door een verwijzing in de koperen boekrol die in Qumran is ontdekt. In deze les zal ik de bekende naam “Bethesda” gebruiken.

De poel van Bethesda werd in de 19e eeuw ontdekt onder de ruïnes van een Byzantijnse kerk. Het archeologisch bewijs toont een zwembad in de vorm van een trapezium, variërend van 50 tot 60 meter breed bij 96 meter lang, verdeeld in twee bassins door een centrale afscheiding. De zuidelijke poel had brede treden met bordessen, wat erop wijst dat het een mikveh was, of ritueel bad (vergelijkbaar met de poel van Siloam aan de zuidkant van de stad), waar de pelgrims van Jeruzalem samenkwamen om zich te zuiveren voor de eredienst. De noordelijke poel vormde een reservoir om de zuidelijke poel voortdurend aan te vullen en te zuiveren met vers water dat door de dam tussen beide naar het zuiden stroomde.Water kwam waarschijnlijk van afvloeiing in de stad en van enkele ondergrondse bronnen.

John beschrijft “vijf overdekte zuilengalerijen,” (NIV, ESV), “portieken” (NRSV), “portieken” (KJV). Het woord betekent, “een overdekte zuilengalerij die gewoonlijk aan één kant open is, portiek,” dat wil zeggen, een reeks zuilen die op regelmatige afstand van elkaar staan en gewoonlijk de basis van een dakconstructie ondersteunen.Als het weer het toeliet, konden de mensen overdag onder deze overdekte portieken zitten of liggen om beschut te zijn tegen de zon.

Trommelen van het water (5:3-4)

Maar pelgrims naar de stad waren niet de enigen die naar het bad van Bethesda kwamen. Het was ook een centrum voor genezing. Johannes legt uit:

“Hier lag een groot aantal gehandicapten: blinden, lammen, verlamden.” (5:3)

Waarom zij daar waren wordt verklaard door een glossum, of uitleg door een vroege schriftgeleerde die de reden van de samenkomst duidelijk probeerde te maken voor de lezers. Het is opgenomen in de voetnoten van moderne vertalingen, maar het maakte duidelijk geen deel uit van de vroegste Griekse manuscripten, dus niet van de Heilige Schrift, hoewel het de situatie duidelijk genoeg uitlegt.

“3b en zij wachtten op het bewegen van de wateren. 4 Van tijd tot tijd kwam een engel van de Heer naar beneden en bracht het water in beweging. De eerste die na zo’n beroering in de poel kwam, zou genezen worden van welke ziekte hij ook had.” (5:3b-4)

De verklaring van genezing door een engel die het water beroerde, werd door velen van de zieken en zwakken in de stad geloofd. Het beroeren van het water had ongetwijfeld een fysieke oorzaak, misschien het opborrelen van een intermitterende bron. Maar dat een engel het water beroerde lijkt een populair bijgeloof te zijn geweest onder de bevolking, net als het bijgeloof rond “heilige putten” en minerale bronnen dat teruggaat tot de Babylonische tijd. In plaats van op zoek te gaan naar de Genezer die naar Jeruzalem was gekomen om te genezen en te redden, schaarden zij zich rond deze poel en vestigden hun hoop op de kans dat zij de eersten zouden zijn in het water.

We krijgen niet te horen hoeveel invaliden er op een bepaalde dag bijeen waren, maar ik stel me voor dat het er tientallen waren, misschien wel honderden.

Een invalide gedurende 38 jaar (5:5-9)

Nu stelt Johannes ons voor aan het onderwerp van Jezus’ genezing die dag. Van alle ellendige mensen die die dag aan de rand van het zwembad bijeen waren, koos Jezus deze ene man uit.

“5 Iemand die daar was, was al achtendertig jaar invalide. 6 Toen Jezus hem daar zag liggen en vernam dat hij al lange tijd in deze toestand verkeerde, vroeg hij hem: ‘Wilt u gezond worden?’
7 ‘Heer,’ antwoordde de invalide, ‘ik heb niemand om mij in de poel te helpen als het water geroerd wordt. Terwijl ik probeer erin te komen, gaat iemand anders voor mij naar beneden.’
8 Toen zei Jezus tegen hem: ‘Sta op! Pak je mat op en loop.’
9 Meteen was de man genezen; hij pakte zijn mat op en liep. (5:5-9)

Ik neem aan dat hij niet alleen kreupel was en zich op krukken een weg baande, maar verlamd, omdat hij op een mat lag en niet gemakkelijk zelf in het water kon komen. Ik veronderstel dat mensen, misschien familieleden of buren, hem elke morgen naar het zwembad droegen en elke avond naar huis. Maar overdag moesten ze werken om zichzelf en hem te onderhouden, en er was niemand op wie hij kon rekenen om hem te helpen. Geen vriend.

Jezus heeft vernomen – waarschijnlijk door met de man zelf te praten – dat hij al 38 jaar invalide is. Ik kan hem bijna zijn litanie van klachten over zijn trieste en ellendige leven aan Jezus horen voordragen.

Het karakter van de invalide en de genade van God

Uit het korte verslag van Johannes beginnen we enige aanwijzingen te krijgen over het karakter van de invalide. Hoewel we er zo dadelijk dieper op in zullen gaan, is het nuttig ze op één plaats op te sommen.

1. Oud. Als de levensverwachting in die dagen misschien 35 was, en als deze man in zijn kinderjaren was getroffen, dan zou hij nu 40 of 50 kunnen zijn geweest — een oude man (5:5).
2. Afhankelijk. Hij vertrouwt waarschijnlijk op anderen om hem te brengen, naar huis te brengen en hem te ondersteunen (5:7). Als hij niet goed voor zichzelf kon zorgen, was hij waarschijnlijk ook vuil en stonk hij — een stinkende oude man.
3. Klager. Hij klaagt over hoe lang hij al invalide is. Hij klaagt dat hij niemand heeft om hem in het zwembad te helpen (5:5, 7)
4. Blamer. Wanneer hij door de Joden geconfronteerd wordt met het dragen van zijn palet op de sabbat, geeft hij de schuld aan degene die hem opdroeg het te dragen (5:10-13).
5. Zondaar(5:14), ernstig genoeg voor Jezus om hem in de tempel te confronteren.
6. Ondankbaar en ontrouw. Wanneer hij Jezus’ naam te weten komt, meldt hij dit aan de godsdienstige leiders. Hij “kletst” over Jezus in plaats van dankbaar te zijn voor zijn genezing en trouw aan zijn genezer (5:15).
7. Onberouwvol (5:14-15). Er is geen aanwijzing dat hij Jezus’ berisping over zijn zonde aanvaardde en ernaar handelde; in plaats daarvan vertelt Johannes ons dat hij Jezus aangeeft bij de autoriteiten.

Waarom verkoos Jezus deze man te genezen van allen die die dag bij het bad van Bethesda bijeen waren? Ik kan alleen maar concluderen dat het de duidelijke leiding van de Vader was (zie 5:19) en volstrekte genade! Het is duidelijk dat deze man niet verdiende wat hij ontving — noch scheen hij het op enige diepte te waarderen.

Q1. (Johannes 5:1-16) Hoe zou u het karakter van de invalide omschrijven? Het geloof van de invalide? Hoe toont Jezus’ genezing hier de genade van God aan? Waarom vinden wij mensen het moeilijk om genade te aanvaarden wanneer ze ons aangeboden wordt? Waarom verzetten wij ons tegen het concept dat Gods gaven geheel uit genade zijn?

“Wilt gij gezond worden?” (5:6)

Ik heb nagedacht over Jezus’ vraag. Waarom zou je in vredesnaam aan een ernstig zieke vragen of hij beter wil worden? “Ja!” lijkt het voor de hand liggende antwoord! Maar ik denk dat Jezus meer wilde dan een ja of nee als antwoord. Hij wilde het verlangen en het geloof beoordelen.

John Wimber, stichter van de Vineyard Fellowship beweging en leraar in een klas genaamd “Signs, Wonders and Church Growth” (MC510) aan het Fuller Theological Seminary in het begin van de jaren 80, leerde studenten om degenen die naar hen toe kwamen voor genezing te ondervragen. Maar al te vaak nemen we aan dat iemand één ding wil, terwijl hij gewoon niet is waar wij ons dat voorstellen. Sinds ik dit geleerd heb, als mensen naar me toe komen voor gebed of naar voren komen in een dienst, vraag ik meestal: “Wat wil je dat God voor je doet?” Dat helpt me om te bepalen hoe ik voor hen moet bidden. En als ik tot God bid om wijsheid, krijg ik soms leiding over hoe ik ook moet bidden.

Niet alle zieke mensen willen echt genezen worden — of hun leven aan Christus overgeven — ook al is dat hun werkelijke behoefte. Soms brengt hun ziekte hen bijvoorbeeld op een plaats waar ze veel aandacht krijgen. Jezus gaf het voorbeeld voor ons: Vraag!

De invalide in ons verhaal beantwoordde de vraag niet precies. Hij legde eerder uit waarom hij niet was genezen. Zoals hierboven gezegd, zegt zijn antwoord ons iets over zijn karakter en zijn geloof.

Vraag2. (Johannes 5:6) Waarom denk je dat Jezus de invalide vroeg of hij beter wilde worden? Waarom is het belangrijk voor ons om geen veronderstellingen te maken, maar om onderscheid te maken in de noden van mensen voordat we voor hen bidden?

Ga staan! Loop! (5:8-9)

Jezus bidt niet voor de man. Hij beveelt hem met een woord van kracht.

“8 Toen zei Jezus tegen hem: ‘Sta op! Raap je mat op en loop.’
9 Terstond werd de man genezen; hij pakte zijn mat op en liep.” (5:8-9)

Is de man gehoorzaam aan Jezus’ bevel? Ik ben er niet zeker van. Hij stond zeker “terstond” of “onmiddellijk” op, nam zijn kleed op en begon te lopen. Ik denk (maar kan niet bewijzen) dat toen Jezus sprak, zijn benen plotseling sterker werden en hij stond. Het was niet zozeer een kwestie van gehoorzaamheid of geloof, maar een instinctieve reactie op een plotselinge genezing en het besef – toen hij begon te staan – dat hij inderdaad de kracht had om dat te doen. Hallelujah! Misschien was zijn poging om op te staan zelfs wel de aanleiding voor de genezing. We lezen over de 10 melaatsen die genezen werden:

“Hij zeide: Ga heen, toon u aan de priesters.’
En terwijl zij gingen, werden zij gereinigd.” (Lucas 17:14)

De twee andere elementen van de genezing waren het oppakken van zijn mat en het lopen. De mat of het palet kan een bed of een bank geweest zijn, of misschien een brancard waarop vrienden hem droegen.De man hoefde daar niet langer te zijn, dus nam hij zijn palet op en begon naar huis te lopen — en dat is waar hij in de problemen kwam.

Problemen met de “sabbatpolitie” (5:9b-13)

We lezen in het nieuws dat er in bepaalde landen in het Midden-Oosten zelfbenoemde mannen zijn die controleren hoe vrouwen zich moeten bedekken — of zelfs zelf een auto moeten besturen.

Johannes vertelt ons dat deze genezing plaatsvond op een sabbat. Blijkbaar zagen in Jeruzalem enkele strenge Joden, waarschijnlijk Farizeeërs die de Wet vrij strikt interpreteerden, deze man met zijn palet naar huis dragen, en namen het op zich om hem daarmee te confronteren.

“9b De dag waarop dit plaatsvond was een sabbat, 10 en daarom zeiden de Joden tegen de man die genezen was: ‘Het is de sabbat; de wet verbiedt u om uw mat te dragen.'” (5:9-10)

De wet was inderdaad duidelijk over het houden van de sabbat. Het Vierde Gebod zegt:

“Gedenk de sabbatdag door die heilig te houden. Zes dagen zult gij arbeiden en al uw werk doen, maar de zevende dag is een sabbat voor de HEERE, uw God.” (Exodus 20:8-10a)

Natuurlijk was het de bedoeling dat Gods volk op de sabbat zou rusten en niet met hun gewone werk bezig zou zijn. Maar toen namen de juristen het over. Er is een groot traktaat in de Misjna dat in detail beschrijft wat wel en niet is toegestaan op de Sabbat. Zo was het toegestaan om een man op een bed te dragen op de sabbat, maar niet om een bed te dragen zonder een man erop.

De verdediging van de genezen man is om de schuld van zichzelf af te schuiven op Jezus. “Hij heeft mij gezegd dat ik het moest doen!”

“11 Maar hij antwoordde: ‘De man die mij genezen heeft, heeft tegen mij gezegd: “Raap je mat op en loop.”‘
12 Dus vroegen zij hem: “Wie is die kerel die tegen jou gezegd heeft dat je hem moet oprapen en lopen?”
13 De man die genezen was, had geen idee wie het was, want Jezus was weggegaan in de menigte die daar was.” (5:11-13)

Het is interessant dat de genezen man Jezus’ naam niet leerde kennen. Je zou denken dat hij zeer dankbaar zou zijn geweest en Jezus zou hebben bedankt. Maar blijkbaar dacht hij alleen maar aan zijn eigen genezing. Hij wendde zich niet tot Jezus met dankzegging.

Hoe anders dan hij zijn wij vaak! Wij zoeken de lof van de mensen (5:41) en de gratis publiciteit die het spectaculaire met zich meebrengt. We willen de public relations waarde van alles wat we kunnen uitbuiten. Aan de andere kant weten we dat God vaak wonderen gebruikt om mensen tot Christus te trekken. Vele massale genezingscampagnes in het buitenland zijn opgebloeid uit mond-tot-mond getuigenissen en velen zijn daardoor tot Christus gekomen. Mijn punt is om ons motief te controleren. Als het trots is — en dit is vaak een van onze verborgen motieven — dan zijn we Christus niet aan het evenaren. God helpe ons!

Q3. (Johannes 5:9-13) Waarom zijn de “sabbatpolitie” (de Farizeeën) zo boos op de man die genezen is? Hoe kan iemand zo bezig zijn met regels dat hij mist wat God aan het doen is? Heb je jezelf daar ooit op betrapt? Is iemand in jouw kerk zo bezig geweest met “hoe we de dingen hier doen” dat hij God niet kon zien werken? Wat is hier de zonde van de Farizeeën?

Stop met zondigen (5:14)

Later, misschien die dag of de volgende – dat wordt niet verteld – ziet Jezus de genezen man in de tempel. Misschien is hij gekomen om een dankoffer te brengen voor zijn genezing.

“14 Later vond Jezus hem in de tempel en zei tegen hem: ‘Zie, je bent weer gezond geworden. Houd op met zondigen, anders kan je iets ergers overkomen.’ 15 De man ging weg en vertelde de Joden dat het Jezus was die hem gezond had gemaakt.” (5:14-15)

Merk op dat Jezus de man in de tempel opmerkt, en niet andersom, hoewel er waarschijnlijk een menigte mensen om Jezus heen was.

Jezus gaat naar de man toe en confronteert hem met zijn zonde. We weten niet wat zijn zonde was — laster, bedrog, seksuele zonde. Dat wordt ons niet verteld. Maar het lijkt niet een soort van tuin-variëteit zwakte te zijn, maar ernstige zonde. Jezus beveelt hem te stoppen met zondigen. Het werkwoord staat in de tegenwoordige tijd, wat suggereert dat de man doorgaat met zondigen — het is niet zomaar een misstap of een eenmalige gebeurtenis. Het is zijn manier van leven.

Jezus vertelt hem over de gevolgen als hij niet ophoudt met zondigen. “… opdat u niet iets ergers overkomt” (5:14b).

Je zou je kunnen afvragen, wat zou er erger zijn dan 38 jaar kreupel te zijn? De hel — voor altijd en eeuwig, dat is waar Jezus ongetwijfeld op doelt.

Bekeer u

Zowel Johannes de Doper als Jezus predikten: “Bekeert u, want het Koninkrijk der hemelen is nabij gekomen” (Mattheüs 3:2; 4:17). Het is heel duidelijk dat bekering van zonde noodzakelijk is om in Christus te geloven (Mattheüs 11:20; 21:32; Marcus 6:12). De enige reden waarom wij dit schokkend vinden is dat wij een evangelie van genade zonder bekering hebben omarmd. Gewoon het zondaarsgebed bidden en vergeven worden, zeggen wij tegen de mensen. Maar geloof zonder bekering is een oxymoron. Het is niet bijbels!

Dit betekent niet dat we niet soms in zonde vallen. Dat we niet soms opstandig zijn. Dat we geen voortdurende vergeving nodig hebben die tegen hoge kosten is gekocht door het offer van Jezus Christus voor onze zonden (1 Johannes 1:8-10; 2:1-2). Dat hebben we wel. Maar we moeten ons bekeren van een levensstijl van zonde. Paulus is er heel duidelijk over dat als wij ons niet bekeren van onze zondige levensstijl, wij onszelf voor de gek houden als wij denken dat wij naar de hemel gaan (1 Korintiërs 6:9-11; Galaten 5:19-21). Jezus eiste van deze man — en van de vrouw die in overspel was genomen (Johannes 8:11) — dat hij ophield met zondigen, berouw toonde en op een andere manier ging leven.

Het verhaal van de genezing van de man bij het bad van Bethesda is een en al genade — hij verdiende niets, sterker nog, hij was om te beginnen al niet zo’n goede man. Maar het gaat ook allemaal over berouw. Als we proberen genade te scheiden van bekering, vervormen we ernstig het evangelie dat Jezus en de apostelen onderwezen.

Voormalig slavenschip kapitein John Newton schreef deze onsterfelijke woorden:

“Amazing grace, how sweet the sound,
That saved a wretch like me.
Ik was eens verloren, maar nu ben ik gevonden,
Was blind, maar nu zie ik.”

Daaruit volgt, dat als we nu kunnen “zien,” we nu de dingen vermijden waar we vroeger blind voor waren en waar we in blunderden.

Zonde en ziekte (5:14)

Verhaal 14 impliceert dat er een relatie kan zijn tussen zonde en ziekte.

Een aantal keren in de Bijbel vinden we gevallen waarin God mensen met ziekte treft als een straf.Met de verlamde die door zijn vrienden werd neergelaten in het huis waar Jezus sprak, legde Jezus een verband tussen zonde en ziekte (Marcus 2:9). Betekent dit dat alle ziekte het gevolg is van zonde? Nee. We moeten niet generaliseren. Het is duidelijk dat meestal Satan en demonen ziekte brengen (Lucas 13:10-13). En bij de blindgeborene noemt Jezus specifiek een geval waarin de ziekte van een man absoluut niet het gevolg was van zonde (9:2-3).

De genezen man kletst op Jezus (5:15)

Hield de genezen man rekening met Jezus’ berisping om “op te houden met zondigen”? Ik denk het niet. Johannes schrijft voor wat er daarna gebeurde:

“De man ging weg en vertelde de Joden dat het Jezus was die hem gezond had gemaakt.” (5:15)

Is het mogelijk dat de man later berouw kreeg? Ja, dat is mogelijk. Maar hier getuigen zijn daden niet van geloof in de Genezer, maar van het afwentelen van schuld en vervolging op Jezus, zodat hij die zelf kan ontlopen, nauwelijks het kenmerk van een discipel. Er is nog zo’n triest verhaal in de Evangeliën, dat van de rijke jonge heerser. De man had een probleem met een liefde voor geld die Jezus moest confronteren opdat hij gered zou worden:

Dit soort verhalen maakt ons zowel droevig als ongemakkelijk. Het feit is, dat we doen wat we denken dat op dat moment in ons grootste belang is. Zult u zich bekeren, mijn vriend, of alleen maar doen alsof u werkelijk “gelooft.”

Conflict met de Joodse leiders en Farizeeën (5:16-18)

Onze passage sluit af door uit te leggen dat Jezus’ dood te wijten was aan hetzelfde soort blind legalisme dat de Farizeeën vaak tentoonspreidden.

“16 Dus, omdat Jezus deze dingen op de sabbat deed, vervolgden de Joden hem. 17 Jezus zeide tot hen: “Mijn Vader is altijd aan het werk, tot op dezen dag, en ook ik werk.” 18 Daarom deden de Joden des te meer hun best om hem te doden; niet alleen overtrad hij de sabbat, maar hij noemde zelfs God zijn eigen Vader en maakte zichzelf aan God gelijk.” (5:16-18)

Zij konden een verbluffend wonder zien, maar bekritiseerden Jezus omdat Hij niet gehoorzaamde aan hun interpretatie van de wet.

Het betoog dat volgt en waarin Jezus’ relatie tot de Vader wordt uitgelegd, hangt nauw samen met het verhaal van de genezing van de man bij de poel van Bethesda, maar we zullen het op zichzelf beschouwen in de volgende les.

Lessen voor discipelen

Er zijn verschillende duidelijke lessen voor discipelen te vinden in onze tekst:

1. Gods genade. God kan wonderen doen zonder enige verdienste, verdienste of verdienste van onze kant.
2. Uiterlijke zegen kan gepaard gaan met innerlijke dood. Paradoxaal genoeg wordt de man bij de poel van Bethesda uiterlijk genezen, maar blijkbaar nooit innerlijk, want hij toont geen bewijs van berouw als Jezus hem daartoe oproept.
3. Stel een onderscheidende vraag (vers 6). Als je bidt, vraag dan wat mensen willen, om hun behoeften en verlangens in te schatten.
4. God-bewustzijn (vers 16-18). Sommige mensen, zoals de Farizeeën, zijn zo geobsedeerd door hun regels dat ze het wonder missen.
5. Jezus verwacht berouw (vers 14). Het is mogelijk om berouw te hebben en ons van onze zonden af te keren. We kunnen veranderen en beter worden, ook al worden we in dit leven niet volmaakt.

De hele studie is verkrijgbaar in paperback-, Kindle- en PDF-formaat.
Dit verhaal gaat over genezing. Zelfs als je niet lijdt aan een chronische lichamelijke kwaal zoals de man bij het zwembad, hebben we allemaal genezing nodig. Zoals Matthew Henry het formuleerde:

“Wij zijn allen van nature een onmachtig volk in geestelijke dingen, blind, zwak en verdord; maar er is een volledige voorziening getroffen voor onze genezing, als we er aandacht aan schenken.”

Het gebed

Vader, wij zijn soms zulke geestelijk afgestompte mensen. We ontvangen overvloedige zegeningen van U en toch reageren we zo ondankbaar. Het is niet alleen de genezen man in ons verhaal, maar wij zijn het ook! Vergeef ons. Verander onze harten. Breng geloof en dankbaarheid in ons, bidden wij. En dank U voor Uw genade die al onze zonden bedekt. In Jezus’ naam, bidden wij. Amen.

Key Verses

” vroeg hem: ‘Wilt u gezond worden?'” (Johannes 5:6, NIV)

Endnotes