Meer dan 20 miljoen jaar lang stalkte een gigantische haai, in de volksmond bekend als megalodon, de wereldzeeën, en deze maand is hij in The Meg in de bioscoop te zien. Hier zijn 15 feiten over de tandachtige roofdier.
1. MEGALODON ISN’T THE SHARK’S FULL NAME.
Het is misschien de bijnaam die het krijgt in de popcultuur, kabel mockumentaries, en B-films, maar megalodon is slechts de ene helft van de wetenschappelijke naam van deze haai. De meeste paleontologen classificeren het prehistorische roofdier onder het uitgestorven geslacht Carcharocles (of, zeldzamer, Otodus), terwijl anderen denken dat hij behoort tot het geslacht Carcharodon (waarvan het enige levende lid de grote witte haai is), waardoor de wetenschappelijke naam Carcharocles megalodon of Carcharodon megalodon is. In beide gevallen is megalodon geen genusnaam, maar een soortnaam (het is als het verschil tussen Homo en sapiens).
Maar er is ook een groep fossiele tweekleppigen – kleine, hardschalige weekdieren die in het Devoon ontstonden en in het Jura uitstierven – waarvan de genusnaam Megalodon (met een hoofdletter M) is. Reken er maar niet op ze te zien in een big-budget horror flicks.
2. SOMMIGE TANDEN VAN MEGALODON WARDEN MEER DAN 7 INCHES LANG.
Omdat haaien skeletten zijn gemaakt van kraakbeen – wat niet gemakkelijk fossiliseert – onze kennis van megalodon komt voornamelijk van zijn tanden. Net als de haaien van vandaag verloor megalodon voortdurend zijn parelwitte tanden, en zijn versteende tanden zijn ontdekt op elk continent behalve Antarctica. Dankzij de analyse van deze tanden konden wetenschappers vaststellen dat de soort tussen 23 en 2,6 miljoen jaar geleden leefde en werkelijk massaal was: De grootste megalodontand die bekend is, is 7,5 centimeter lang. De tanden van een grote witte bereiken een maximum lengte van ongeveer 3 duim.
3. MEGALODON HELPED INVENT DE MODERNE GEOLOGIE.
Eeuwenlang groeven mensen vreemde voorwerpen uit rotsen in Malta die bekend werden als glossopetrae, of tongstenen. Plinius de Oudere meende dat de glossopetrae tijdens een eclips uit de hemel vielen, en een middeleeuwse legende schreef ze toe aan de heilige Paulus die een vloek over de slangen van het eiland uitsprak. Tegenwoordig is men het er algemeen over eens dat de grootste glossopetrae megalodon tanden waren.
In 1666 kreeg Nicholas Steno, een arts aan het hof van Florence, de kop van een haai om te ontleden, en hij merkte de gelijkenissen op tussen de haaientanden en de glossopetrae. Hoewel anderen vóór Steno soortgelijk werk deden, raakte hij geïnteresseerd in hoe de tanden in de rotsen terechtkwamen, en dat leidde tot meer algemeen werk in de geologische theorie en hoe lagen gesteente ontstaan. Vandaag de dag wordt Steno de “Vader van de Stratigrafie” genoemd.
4. WE HEBBEN DE ACHTERBONEN GEVONDEN …
Ze zijn veel zeldzamer dan tanden, maar af en toe worden megalodon ruggengraten gevonden – meestal het centrale deel van de wervel, bekend als de vertebrale centra. In de jaren 1860 werd in België een gefossiliseerde wervelkolom met ongeveer 150 wervels opgegraven. Japan en Noord-Amerika hebben ook megalodon ruggengraten opgeleverd.
5. … EN HUN POOP.
Een ander ding dat de reuzenvissen blijkbaar hebben achtergelaten, is versteende poep. Op een vindplaats in South Carolina werden honderden megalodontanden gevonden in de buurt van wat is geïdentificeerd als coprolieten (ook wel fossiele uitwerpselen genoemd) van een haai met een groot lichaam. Wetenschappers weten het niet zeker, maar de maker van deze poep was waarschijnlijk een megalodon. De grootste drol die op de vindplaats werd gevonden was 5,5 centimeter lang en spiraalvormig. De poep van de grote witte haai ziet er ongeveer hetzelfde uit, omdat hun lagere ingewanden in een kurkentrekker-achtige configuratie zijn gedraaid.
6. IT’S THOUGHT TO BE THE BIGGEST SHARK THAT ever LIVED …
Iedereen wil weten hoe groot hij was – ook de wetenschappelijke gemeenschap – maar vooralsnog kunnen we alleen maar schatten. Een compleet megalodon skelet is nog niet gevonden, en het is twijfelachtig of er ooit een zal opduiken. Het is een enorme uitdaging om een gefundeerde schatting te maken van de maximale grootte van een uitgestorven dier op basis van verspreide tanden, wervelkolommen zonder lichaam en af en toe een drol.
Ichthyoloog John E. Randall vergeleek ooit de hoogtes van het glazuur van de tanden van de grote witte haai en megalodon, en berekende dat als megalodon dezelfde algemene lichaamsverhoudingen zou hebben als de levende grote witte haai, de prehistorische vis ruwweg 3 meter lang zou zijn. Met behulp van een andere formule kwamen de bioloog Michael Gottfried en enkele van zijn collega’s tot de conclusie dat megalodon een lengte van 52 voet kon bereiken en 48 ton kon hebben gewogen. Zij publiceerden hun bevindingen in 1996, zes jaar voordat wetenschapper Clifford Jeremiah op basis van de breedte van megalodontandwortels berekende dat een volgroeide megalodon wel 54 voet lang zou kunnen zijn. Andere schattingen schatten de totale grootte van de haai op 67 tot 82 voet.
De grootste soort die vandaag de dag leeft is de vreedzame walvishaai, die 40 voet lang kan worden (hoewel er rapporten bestaan van langere exemplaren, worden deze over het algemeen als onbetrouwbaar beschouwd). Zelfs de kleinste schattingen gaan ervan uit dat de megalodon langer was, en waarschijnlijk veel zwaarder, zodat hij over het algemeen wordt beschouwd als de grootste haai, en waarschijnlijk de grootste vis, aller tijden.
7 …
7 … maar het was niet de enige reuzenhaai in de wereld.
Als men denkt aan “prehistorische reuzenhaai”, denkt men aan megalodon en … geen enkel ander dier. Maar hoewel zij de grootste waren, schatten sommigen dat er rond dezelfde tijd tussen de 10 en 60 “Megatooth” haaien kunnen zijn geweest . Van Carcharocles chubutensis (soms C. subauriculatus genoemd) wordt bijvoorbeeld gezegd dat hij tanden had van meer dan 15 cm lang, wat betekent dat deze haai ruim 2 meter lang moet zijn geweest. Helaas is er veel onenigheid over wie waar thuishoort in de wereld van de reuzenhaaien, omdat veel van deze fossielen zeldzaam zijn.
8. MEGALODON WAS EEN WHALE-EATER.
We weten dit omdat er gefossiliseerde walvisbotten zijn die bedekt zijn met littekens die perfect overeenkomen met de grootte en de vertanding van de megalodontanden. Vorig jaar nog werd de lijst met opgepeuzelde overblijfselen langer. Een in maart 2017 gepubliceerde studie kondigde aan dat megalodon bijtsporen zojuist waren gedocumenteerd op verschillende gefossiliseerde botten van filter-voedende walvissen, die werden opgegraven in het zuiden van Peru en ongeveer 7 miljoen jaar oud zijn. “Het gebeten materiaal,” schreven de auteurs van de paper, “omvat schedelresten die verwijzen naar baleinwalvissen van kleine afmetingen” samen met fragmenten van andere botten van diverse walvissen en vinpotigen.
Een van de gedode soorten was Piscobalaena nana, die eruitzag als een miniatuur bultrug; hij mat slechts 16 voet lang van neus tot staart. Afgeknotte baleinwalvissen zoals de Piscobalaena waren heel gewoon in de tropische wateren waar de megalodon ooit patrouilleerde. Er is geopperd dat megalodon zich zou hebben gespecialiseerd in het eten van de dwergvinvissen, wat de verdwijning van de grote haai zou kunnen verklaren. Toen de aarde koeler werd, werden kleine filter-feeding walvissen zoals Piscobalaena vervangen door reuzen zoals de hedendaagse bultruggen en blauwe vinvissen. Hoewel deze grote zoogdieren zijn gebouwd om in zeer koud water te overleven, is het onduidelijk of megalodon dat ook kon. Beroofd van zijn favoriete prooi en niet in staat om achter nieuwere, grotere walvisachtigen aan te gaan, was megalodon misschien wel gedoemd te verdwijnen. Of althans, dat zou een deel van het verhaal kunnen zijn …
9. MEGALODON HAD EEN STERKERE BIJT DAN T. REX.
Naast walvissen en vinpotigen bestond het natuurlijke dieet van megalodon uit vissen, schildpadden en verre vroege verwanten van de zeekoe. Megalodon moet een krachtige beet hebben gehad om korte metten te maken met zijn prooi. Om erachter te komen hoe sterk zijn kaken waren, heeft een onderzoeksgroep onder leiding van bioloog Stephen Wroe een CT-scan gemaakt van een witte haai van 530 pond en aan de hand van die gegevens een computermodel gemaakt van de kop van de vis. Nadat het model een aantal simulaties had doorlopen, meldden de wetenschappers dat een levende grote witte haai zijn kaken kan sluiten met een kracht van 4000 pond, wat hen ertoe bracht de maximale bijtkracht van de megalodon te schatten op 24.000 tot 40.000 pond. “Ik denk dat het een kleine auto had kunnen verpletteren,” zegt Wroe. “Natuurlijk zou hij daarbij waarschijnlijk de meeste tanden hebben gebroken.” Als zijn conclusies kloppen, had megalodon de sterkste beet van alle onderzochte dieren in de geschiedenis, inclusief de Tyrannosaurus rex: Volgens een studie uit 2017 oefende de dino slechts 8000 pond kracht uit terwijl hij zich vastklemde op prehistorische prooien.
10. ITS RELATIONSHIP WITH THE GREAT WHITE ISN’T CLEAR-CUT.
C. megalodon en de grote witte haai (Carcharodon carcharias) hadden veel dingen gemeen. Ze aasden allebei op grote zeezoogdieren en hun bek was volgepakt met brede, driehoekige tanden (hoewel die van de grote witte niet zo fijn getand waren als die van de megalodon). Gezien deze gelijkenissen dachten biologen vroeger dat de twee haaien nauw verwant waren en dat megalodon de directe voorouder van de grote witte haai was. Dit is niet langer de consensus. Uit een vergelijking van honderden haaientanden in 2005 bleek dat de grote witte haai moet zijn voortgekomen uit een soort uitgestorven mako. Verdere steun voor dit idee kwam in 2012, toen paleontologen een set fossiele kaken onderzochten van Carcharodon hubbelli, een prehistorische haai die 6,5 miljoen jaar geleden leefde en die kenmerken vertoonde tussen breedgetande mako’s en grote witte haaien. De tanden van de vis leken duidelijk op die van de grote witte, tot aan de vertanding toe. Hoewel de precieze verwantschap tussen megalodon en grote witte vis nog steeds ter discussie staat, is de heersende opvatting tegenwoordig dat de laatste is geëvolueerd uit een soort mako.
11.
11. EEN VAN DE MOGELIJKE RIVALEN WAS EEN MONSTERLIJKE SPERMAKWALUW.
Livyatan melvillei was een type potvis, genoemd naar een zeebeest uit het Oude Testament en Moby-Dick auteur Herman Melville. Het schepsel was 45 tot 60 voet lang, waarmee het in grootte vergelijkbaar was met zijn levende broeders. Maar terwijl moderne potvissen relatief kleine tanden hebben, had Livyatan een mond vol reusachtige tanden. De grootste was 5 inches breed en 14 inches lang, bijna zo groot als een 2-liter frisdrankfles. Wat was dit monster in hemelsnaam aan het eten? Waarschijnlijk die dwerg balein walvissen waar we het eerder over hadden. Livyatan verscheen voor het eerst tussen 12 en 13 miljoen jaar geleden en zijn overblijfselen zijn gevonden in dezelfde afzettingen als megalodontanden. Paleontologen onderzoeken de relatie tussen de twee, maar ze aten waarschijnlijk soortgelijke prooien.
12. Het lijkt erop dat jonge megalodonachtigen zijn opgegroeid in tropische kraamkamers.
Grote witte haai, hamerhaai en enkele andere haaien uit de 21e eeuw baren in relatief veilige zones die biologen “kraamkamers” noemen. Dit zijn ondiepe wateren waar grote roofdieren weinig en ver weg zijn. Veel jonge haaien brengen hun eerste maanden of jaren door in de veiligheid van een kraamkamer totdat ze groot genoeg zijn om zich in open zee te wagen.
Megalodon jongen hebben misschien hetzelfde gedaan. In Panama is een 10 miljoen jaar oude geologische vindplaats met een ongewoon hoge concentratie van kleine megalodontanden. Aangezien het overgrote deel afkomstig is van adolescente haaien die 7 tot 35 voet lang zouden zijn geweest, wordt gedacht dat het gebied ooit een kraamkamer voor megalodon was. Florida’s Bone Valley regio kan een andere massale geboorteplaats zijn geweest voor de soort.
13. THOMAS JEFFERSON EIGEN EEN MEGALODON TAND.
De twee dollar kostende founding father was een fervent fossielfan: Jefferson verzamelde en schreef over mastodont beenderen, samen met de klauwen van wat hij dacht dat een reusachtige leeuw was, maar een grondluiaard uit de ijstijd bleek te zijn. Een van de interessantste fossielen die Jefferson bezat was een megalodontand uit South Carolina, een exemplaar dat zijn handtekening draagt op het glazuur. Zijn verzameling prehistorische dierlijke resten bevindt zich in de Academy of Natural Sciences in Philadelphia.
14. Er is geen bewijs dat de megalodon nog leeft.
De jongste resten van de megalodon in het fossielenbestand zijn ongeveer 2,6 miljoen jaar oud. De hypotheses over waarom het superroofdier daarna verdween, zijn talrijk en gevarieerd. Misschien heeft concurrentie van nieuwe haaien en walvissen megalodon de das omgedaan. Het uitsterven van megalodon wordt ook wel toegeschreven aan het afkoelen van de oceanen, maar dit idee is onlangs bekritiseerd.
Wat de oorzaak ook was, wetenschappers zijn het erover eens dat megalodon inderdaad is gestorven. Het is moeilijk om een goed zeemonster verhaal te laten zinken, dat wel. Romans zoals de Meg-serie en andere fictieve werken over megalodons die op de een of andere manier hebben weten te overleven tot in de 20e of 21e eeuw, zijn populair. Maar zoals de mariene bioloog Craig McClain en vele anderen hebben opgemerkt, is er geen dwingende wetenschappelijke reden om te denken dat de megalodon nog steeds in onze oceanen op de loer ligt. McClain stelde in Deep Sea News dat “als Megalodon nu zou bestaan, we vandaag niet alleen overal tanden zouden zien, zoals bij andere haaien, maar ook gefossiliseerde tanden zouden hebben van de laatste 2,6 miljoen jaar. De tanden van de Megalodon zijn trouwens, behalve in grootte, vrij herkenbaar en verschillend van die van andere uitgestorven haaien en van de Grote Witte.” Dus met andere woorden, onderzoekers zouden geen moeite hebben om megalodontanden te onderscheiden van die van bestaande haaien.
Het is ook logisch dat als de soort nog bestond, pas gestorven megalodons af en toe op het strand zouden aanspoelen. We zouden ook megalodontanden kunnen vinden in af en toe een walvislijk lijk. Dergelijk bewijs is nooit gevonden, en beweringen over een megalodonpopulatie in de diepzee zijn hoogst onwaarschijnlijk. Zoals paleobioloog Meghan Balk aan The Daily Beast vertelde: “Fossielen van megalodons komen voor in ondiepere mariene sedimenten. Bovendien komen de meeste grote haaien voor in de bovenste 500 meter van de waterkolom, waarschijnlijk als gevolg van de productiviteit. De diepte is veel te arm aan voedingsstoffen om zo’n groot dier te ondersteunen.”