MEXICO CITY – De viering van het tweejarig jubileum van Andrés Manuel López Obrador als president van Mexico begon met een kleine verandering van tempo. De president sloeg de gebruikelijke mañanera, zijn dagelijkse persconferentie in de vroege ochtend, over en sprak in plaats daarvan de natie toe over het nakomen van 97% van zijn campagnebeloften. Maar op één punt ging het mis.

Ondanks zijn belofte om de openbare veiligheid te demilitariseren, heeft president López Obrador (algemeen bekend als AMLO) tijdens zijn twee jaar durende ambtstermijn in plaats daarvan de bevoegdheden van de Mexicaanse strijdkrachten op een ongekende manier uitgebreid, verder dan nationale veiligheidstaken. De recente vrijlating uit een Amerikaanse gevangenis van generaal Salvador Cienfuegos, voormalig hoofd van Mexico’s ministerie van Defensie (SEDENA), op grond van buitenlandse betrekkingen, vertelt ons iets over de nieuwe rol van het leger in de Mexicaanse regering.

Zelden gaan Amerikaanse justitieambtenaren zo snel akkoord met het laten vallen van aanklachten. Cienfuegos had zich aan het verkeerde eind bevonden van goed gedocumenteerde beschuldigingen van drugshandel en het witwassen van geld. Maar als de generaal in de Verenigde Staten terecht had gestaan, zou dat een ongemakkelijk licht hebben geworpen op het Mexicaanse leger, en wantrouwen hebben gewekt jegens een instelling die een centraal onderdeel is geworden van de regeringsstrategie.

De eerste symbolische gebeurtenis van wat de strijdkrachten te wachten stond, kwam tijdens AMLO’s eerste regeringsjaar met de oprichting van de Mexicaanse Nationale Garde. Hoewel de nationale garde grondwettelijk een civiele veiligheidsmacht is, wordt ze gecontroleerd door een militair operationeel commando, rekruteert ze hoofdzakelijk uit de strijdkrachten, gebruikt ze militaire wapens en training, en brengt ze leden die beschuldigd worden van misdaden naar militaire gevangenissen in plaats van burgergevangenissen (ondanks het feit dat ze haar eigen tuchtkader behoudt). Toen bijvoorbeeld in oktober zes leden van de Nationale Garde werden gearresteerd wegens het ongeoorloofd gebruik van dodelijk geweld tijdens een protestactie bij de Boquilla-dam in Chihuahua, werden zij overgebracht naar een militaire gevangenis in Sinaloa in plaats van te worden onderzocht en voor een burgerrechter te worden gebracht.

Als instelling heeft de garde een verontrustende hoeveelheid macht, met 44 vaag geformuleerde bevoegdheden die variëren van “misdaadpreventie” en “onderscheppen van communicatie” tot “detentie van migranten en inspectie van hun documenten” en “deelname aan gezamenlijke operaties”. De concentratie van deze bevoegdheden onder één dak is op zich al verontrustend. Het overdragen van deze verantwoordelijkheden aan het leger, een orgaan dat zich niet houdt aan transparantieregels of zelfs maar de civiele jurisdictie respecteert wanneer een lid van zijn gelederen een burger van het leven berooft, is reden voor nog grotere bezorgdheid.

In mei 2020 heeft AMLO abrupt besloten dat de strijdkrachten “permanent beschikbaar zullen zijn voor het uitvoeren van taken op het gebied van de openbare veiligheid”, waardoor hun bevoegdheden in feite verder reiken dan de nationale veiligheid en zich uitstrekken tot de binnenlandse sfeer. Zonder te voorzien in duidelijke regelgeving of controlemechanismen, machtigt het decreet het leger en de marine om arrestaties te verrichten, goederen in beslag te nemen, plaatsen delict te bewaren en mensen te inspecteren bij het binnenkomen en verlaten van het land. Het toezicht op de strijdkrachten wordt overgelaten aan de interne organen van deze instellingen – d.w.z. aan militaire autoriteiten die niet onderworpen zijn aan de transparantiewetgeving. Het decreet bevat geen duidelijke doelstellingen voor de inzet van de strijdkrachten en geen enkele formulering waarin de strijdkrachten bij de uitvoering van hun taken op het gebied van de openbare veiligheid ondergeschikt worden gemaakt aan de civiele autoriteiten, zoals de grondwet van Mexico en het internationaal recht voorschrijven. Hoewel deze beginselen in de titel van het document zijn opgenomen, komen zij nergens in de tekst voor. Het aantal militairen dat betrokken is bij binnenlandse operaties, hetzij via de garde, hetzij via het decreet, is opzienbarend. Volgens gegevens van het kabinet van de president voerden in oktober 2020 214.735 militairen taken uit op het gebied van de openbare veiligheid.

De bevoegdheden van het leger zijn echter veel verder uitgebreid dan taken op het gebied van de openbare veiligheid en betreffen nu ook bestuursterreinen. De regering van AMLO heeft hen bevoegdheden verleend op het gebied van douanekantoren, waterwegen, luchthavens, snelwegen, gezondheidsprogramma’s en de aanleg van infrastructuur. Programa Sembrando Vida, bijvoorbeeld, een hulpprogramma voor plattelandsgemeenschappen, wordt nu beheerd door de strijdkrachten. Het leger heeft nu de macht om medicijnen en vaccins te distribueren, COVID-19 patiënten te verzorgen en schoolboeken te verspreiden. Ondertussen zijn er in het hele land door het leger gecontroleerde middelbare scholen opgericht; SEDENA beheert ten minste 22 middelbare scholen in 11 staten. Het leger heeft zelfs een handje geholpen bij herbebossingsinspanningen.

De huidige trend moet worden begrepen als twee parallelle en gelijktijdige processen, die van de militarisering (de uitbreiding van het leger in openbare veiligheidstaken) en het militarisme (de inmenging van het leger in het bestuur). De reactie van de Mexicaanse regering op de arrestatie van generaal Cienfuegos toont aan dat de reikwijdte van de strijdkrachten zich zelfs heeft uitgestrekt tot het terrein van de buitenlandse politiek. Het militariseringsproces toont aan dat de Mexicaanse staat niet in staat is de criminaliteit via de reguliere constitutionele kanalen een halt toe te roepen; het militariseringsproces wakkert het autoritarisme aan, belemmert de transparantie en ontneemt de burgerlijke controle over de militaire instellingen. Het is de democratische levensvatbaarheid van de Mexicaanse staat die uiteindelijk in gevaar komt.

–

Pérez Correa is strafrechtelijk onderzoeker en hoogleraar aan het Centrum voor Onderzoek en Onderwijs in de Economie (CIDE) en bestuurslid van het Global Drug Policy Program (@cataperezcorrea)

Tags: AMLO, Mexico, Militair, Nationale Garde