Deze functie wordt in het algemeen bekleed na het behalen van een doctorsgraad en doorgaans na een aantal jaren een of meer postdoctorale onderzoeksposities te hebben bekleed. Aan de meeste universiteiten staat hij onder de rang van universitair hoofddocent en aan de meeste universiteiten van het Gemenebest is hij gelijkwaardig aan de rang van docent. In de Verenigde Staten is assistent-professor vaak de eerste positie in een tenure track, hoewel het ook een positie kan zijn zonder tenure track. Full professorships zijn achtereenvolgens assistant professor, associate professor en full professor. Na 7 jaar kunnen assistent-professoren, indien succesvol, tenure krijgen en ook promotie tot universitair hoofddocent.

Het is zeer competitief om tenure-track assistent-professor te worden, vooral aan topuniversiteiten en onderzoeksuniversiteiten in de V.S., het V.K. en bijvoorbeeld landen als Nederland, Duitsland, Zwitserland en Zweden. Vaak solliciteren honderden kandidaten voor één enkele positie. Als gevolg van financieringsproblemen is het aantal posten voor voltijdse professoren (assistent of universitair hoofddocent) aanzienlijk gedaald. Hogescholen besparen geld door voltijdse professoren te vervangen door adjunct-docenten. Als gevolg van deze feiten krijgt minder dan 20% van de gepromoveerden na het afstuderen een positie als tenure-track assistent-professor.

De tabel geeft een breed overzicht van de traditionele hoofdsystemen, maar er zijn universiteiten die een combinatie van deze systemen of andere titels gebruiken. Sommige universiteiten in landen van het Gemenebest hebben ook het Noord-Amerikaanse systeem volledig overgenomen in plaats van het Commonwealth-systeem.