Denk eens terug aan de recente viering van het huwelijk van Prins William en Kate Middleton. Het was de gebeurtenis van het seizoen!
Kunt u zich voorstellen dat de genodigden niet aanwezig waren, en er zelfs een grap van maakten? Zelfs degenen onder ons die niet onder de indruk waren van koninklijke pracht en praal, volgden de herhalingen op de televisie, om een glimp op te vangen van De Jurk, of gewoon omdat we gecharmeerd waren van de zoete genegenheid tussen de bruid en bruidegom.
En oh, de “trouwkleding” die te zien was, van het elegante en vrolijke gele ensemble dat koningin Elizabeth droeg, tot de militaire uniformen bedekt met medailles, tot de extravagante hoeden en “fascinators” (wie had vóór deze gebeurtenis ooit van dat woord gehoord?) van andere vrouwelijke gasten!
Dat is het soort gebeurtenis dat wordt opgeroepen door het begin van de gelijkenis, die opnieuw is gericht tot “hen” – de overpriesters en oudsten die het publiek waren van de vorige twee gelijkenissen (21:23). Het is een verhaal over etiquette en slechte manieren die escaleren in geweld, en over een willekeurig besluit van de koning dat doet denken aan de koninklijke dwaasheid die Alice in Wonderland aantrof: “Hun hoofden eraf!”
Dit bruiloftsfeest begon zoals de conventies voorschreven. Een eerste uitnodiging (een soort “Save the date!”-bericht dat weer gebruikelijk is geworden) wordt gevolgd door de oproep die de bedienden van de gastheer brengen als het banket klaar is. Eerst weigeren de genodigden gewoon te komen, en wanneer de tweede oproep komt, behandelen zij de uitnodiging als een grap en gaan zij hun gang. Het gaat om meer dan slechte manieren, want sommige genodigden vallen zelfs de bedienden aan en doden hen. In zijn woede laat de koning de confrontatie escaleren door zijn troepen erop uit te sturen om zowel de daders als hun stad te vernietigen. Blijkbaar heeft de koning geoordeeld dat hun slechte gedrag het openingssalvo is van een opstand die moet worden neergeslagen, zelfs ten koste van een deel van zijn eigen bezittingen.
Als het feest klaar is, is de koning vastbesloten dat het doorgang zal vinden, en dus worden de dienaren opnieuw uitgezonden, dit keer tot aan de grenzen van het grondgebied. (Dat is wat de term betekent die ligt achter de “hoofdstraten” in vers 9). Zij moeten iedereen binnenhalen, “goeden en slechten” (vers 10), zodat de zaal gevuld zal zijn. Als de koning een feest plant, gaat het feest door!
Met kleine variaties klinkt de parabel tot hier toe door in de versie in Lucas 14:16-24 en een soortgelijke versie in het Evangelie van Thomas. Alle drie lijken terug te gaan op een gemeenschappelijke oorspronkelijke vorm van het verhaal, die elke evangelieschrijver aan zijn eigen doeleinden aanpaste. Voor Matteüs draaien die doeleinden om de kwestie van de “waardigheid” van de gasten (vers 8). Het criterium is blijkbaar geen ethisch criterium (want zowel de “goeden” als de “slechten” worden binnengelaten), maar eerder een kwestie van eschatologisch inzicht – het vermogen om de urgentie van de uitnodiging in te zien en erop in te gaan.
Dit is waar de bijzonderheden van het verhaal bijbelse tradities en beelden oproepen die het punt duidelijk zouden hebben gemaakt aan de lezers van Matteüs. De gelijkenis wordt bijvoorbeeld ingeleid als iets dat vergeleken moet worden met het “Koninkrijk der hemelen.”
In Matteüs’ zorgvuldige Joodse vroomheid, die het gebruik van het Griekse woord “God” tot een minimum beperkt (een overdracht van de weigering om de goddelijke naam in het Hebreeuws uit te spreken), evenals het gebruik van “koning” als een gebruikelijke metafoor voor God, gaat het verhaal klaarblijkelijk over een goddelijk feestmaal. Verder kan een bruiloft een metafoor zijn voor de relatie tussen God en Israël (Jesaja 54:5-6; 62:5; Hosea 2:16-20), en een banket een teken van het verbond tussen hen (Jesaja 25:6-10; 55:1-3). “Waardigheid” houdt dus in dat men in staat is het “bruiloftsmaal” van de koning te herkennen voor wat het is, en er als zijn hoogste prioriteit op in te gaan.
De uiteindelijke uitnodiging die de feestzaal zal vullen is in het extreme inclusief. In die zin weerspiegelt het andere gevallen van Jezus’ tafelgemeenschap die de gastvrijheid en inclusiviteit belichaamden van het goddelijke project of rijk dat hij verkondigde. Vragen over sociale status of het naleven van Torah-regels, of zelfs iemands ethisch gedrag worden terzijde geschoven ten gunste van de urgentie van het plan van de gastheer. Die radicale inclusiviteit komt echter plotseling tot stilstand wanneer de koning een gast aantreft die niet de juiste kledij draagt (verzen 11-13).
De parabel-met-de-parabel heeft geen parallellen buiten Matteüs, dus moet het wel zijn bijzondere agenda weerspiegelen. De taal van de gelijkenis varieert van sarcasme, met het aanspreken van de man als “Vriend” (zie 20:13 en 26:50), tot apocalyptisch geweld (vers 13). De details van de uitwerping in de “buitenste duisternis” met “geween en knersing der tanden” roepen eerdere oordeelsverklaringen op (bijvoorbeeld 8:12; 13:42; en 13:50) en vereisen dat we deze gelijkenis in een eschatologische sleutel lezen.
Het gaat duidelijk niet om de kleding van de man, maar eerder om iets anders over hoe hij zich op dit ultieme moment presenteert. We hebben geen lijst van specifieke criteria die iemand van de lijst van de velen die “geroepen” zijn, naar die van de weinigen die “uitverkoren” zijn verplaatsen (vers 14), maar het lijkt erop dat Matteüs verdere verantwoording voor ogen heeft die verder gaat dan iemands eerste reactie van discipelschap, ons “ja!” op Gods uitnodiging voor het banket.
Ik voel me aangetrokken om deze dubbele gelijkenis te begrijpen door de lens van Jakobus 2, en de spanning tussen zijn bevestiging dat iemands geloof kan worden gezien in iemands “werken” (waarmee hij daden bedoelt, vooral daden van rechtvaardigheid en mededogen), en Paulus’ meer bekende bevestiging (in Galaten en Romeinen) dat onze status voor God alleen afhangt van onze aanvaarding van Gods genade.
Mijn suggestie over de reden voor Jakobus’ standpunt is dat Paulus’ kostbare en radicale opvatting van geloof als de inzet van iemands hele leven kan zijn verwaterd tot een kwestie van intellectueel geloof of emotioneel vertrouwen dat iemands gedrag niet in het spel brengt. Het lijkt mij dat Matteüs zich op dezelfde plaats bevindt als Jacobus. Hij bevestigt de grenzeloze vrijgevigheid en de alomvattende reikwijdte van Gods genade, maar hij bevestigt ook dat wij niets minder dan ons hele leven nodig hebben om “waardig” te zijn voor Gods geschenk.