‘Serieus?’ Dit – of iets soortgelijks – is de standaardreactie wanneer gidsen gasten informeren dat de naaste verwant van een rotshyrax de olifant is. Kijken ze wel naar hetzelfde dier?
De verrekijkers worden omhoog gehouden om de dikbuikige, harige wezentjes boven op het rotsblok van dichterbij te bekijken. Olifanten? Misschien zijn ze groter dan ze eruit zien, maar alleen verder weg. Misschien zijn hun slurven weggestopt uit het zicht. Maar nee, die eerste indruk was juist: deze dieren hebben ruwweg de grootte, de vorm en de algemene houding van een grote cavia.
Dus, wat is er met het jumbo verhaal? Nou, om precies te zijn, wetenschappers geloven nu dat de naaste verwanten van olifanten de sirenen zijn (zeekoeien en doejongs). Maar de gids zit in de goede richting. De drie groepen – olifanten, hyraxen en sirenen – zijn alle op zeer verschillende wijze afgeweken van één prehistorische Afrikaanse voorouder. Vandaag de dag zijn ze nauwer aan elkaar verwant dan aan wat dan ook.
Hieruit blijkt maar weer dat je, in evolutionaire termen, een boek nooit op zijn kaft moet beoordelen. Ja, hyraxen – ook bekend als dassies – lijken misschien op knaagdieren. Maar als je beter naar hun anatomie kijkt, zie je belangrijke verschillen: snijtanden die als kleine slagtanden uitsteken; stompe tenen met hoefvormige nagels; verborgen testikels (bij de mannetjes) die in de buikholte zijn weggestopt; en spenen (bij de vrouwtjes) die dicht bij de oksels liggen. Al deze kenmerken worden gedeeld met olifanten.
Het fossielenbestand werpt meer licht. Het blijkt dat tijdens het Eoceen Tijdperk (56-33,9 miljoen jaar geleden) hyraxen Afrika’s dominante herbivoren waren, met een grote verscheidenheid aan soorten die varieerden van muisgroot tot zo groot als een paard. Wat we vandaag zien, schetst dus niet het volledige hyraxbeeld.
Maar je verrekijker kan niet in het prehistorische verleden van een hyrax kijken, net zomin als hij in zijn moleculaire biologie kan kijken. Dus waar moet je naar kijken als je er vandaag een ziet?
Wel, de rotshyrax (Procavia capensis) is de grootste van de vier nog bestaande soorten, met een gewicht tot 4 kg en ongeveer zo groot als een kleine, kortstaartige huiskat. Zijn nauwe verwant, de geelgestippelde struikhyrax, is iets kleiner maar even wijdverbreid. Beiden leven in kleine kolonies tussen geïsoleerde rotspartijen, hetzij in heuvelachtige gebieden of in vlakke savanne.
Speur deze rotspartijen van een afstandje af en het is heel goed mogelijk dat u een of twee hyraxen ziet luieren op de door de zon verwarmde rotsen. Hyraxen zonnebaden regelmatig om hun thermoregulatie te bevorderen en brengen meer dan 90 procent van hun tijd luierend door. De rest van de tijd voeden ze zich met vegetatie die op of rond hun rotsachtige huis groeit. Ze klimmen vaak in nabijgelegen bomen om de sappigste bladeren op te peuzelen – maar moeten niet verward worden met boomhyraxen, die volledig in bossen leven en grotendeels nachtdieren zijn.
Als u dichterbij komt, kunt u met uw verrekijker de spitse neus, korte staart en platte tenen zien. U zou ook de rugkam kunnen zien – een opstaande vlek van witte pels langs de ruggengraat die dient voor geurmarkering.
Te dichtbij, echter, en de hyraxen zullen waarschijnlijk schrikken, en opmerkelijke behendigheid tonen tussen de rotsen en spleten, speciale zweetklieren op de rubberachtige zolen van hun voeten zorgen voor extra tractie. Deze dieren leven in voortdurende angst voor hun belangrijkste roofdier, de Verreaux’s adelaar, en ze nemen geen risico’s. In sommige toeristische gebieden, echter, kunnen ze zeer tam worden. Inderdaad, hyraxen zijn uitstekende huisdieren – Joy Adamson is een beroemd, en liefhebbend, baasje geweest.
Dus spot niet de volgende keer dat je het olifantenverhaal hoort. Toon hyraxen wat respect. Immers, misschien vergeten deze intrigerende kleine zoogdieren – net als hun grotere familieleden – nooit.
(Afbeelding: Mike Unwin)
Om het beste uit uw wildlife of safari ervaring te halen, moedigt Travel Africa het gebruik van een goede kwaliteit verrekijker aan. Om de ervaring verder te verbeteren en geweldige herinneringen vast te leggen, neemt u een iPhone-adapter mee om uw iPhone op uw verrekijker aan te sluiten.