25 april 2018, 14:32 | Bijgewerkt: 1 september 2020, 17:35

We hebben enkele van de allerbeste klassieke muziekstukken verzameld die in oorlogstijd zijn gecomponeerd – van stukken die bedoeld zijn om het patriottisme aan te wakkeren tot muziek ter herdenking van de gevallenen.

De naam is genoeg om de context te suggereren – maar het muzikaal onrustige karakter van de Missa in Tempore Belli was ongebruikelijk voor Haydn. Gecomponeerd in augustus 1796 tijdens de Europese oorlog die volgde op de Franse Revolutie, vertegenwoordigt de mis conflict en verandering. Op dat moment waren de Oostenrijkse troepen in oorlog – en ze hadden het moeilijk. De troepen verloren van de Fransen in Italië en Duitsland en vreesden voor een invasie.

De delen van het Benedictus en het Agnus Dei weerspiegelen op krachtige wijze de onrustige stemming van die tijd.

Tchaikovsky – 1812 Overture

Van kanonvuur tot knallende bekkens en koperen fanfare, de oorverdovende orkestratie van Tchaikovsky’s 1812 Overture werd ontworpen om de Slag bij Borodino, uitgevochten in september 1812, te herdenken. Het kanongeblazen epos van de componist is volledig ostentatief in zijn weergave van oorlogstijd – en het is ook een van de populairste klassieke stukken aller tijden.

De Slag bij Borodino werd uitgevochten tijdens de Napoleontische oorlogen, toen de Fransen zonder succes Rusland waren binnengevallen. In 1882 gloeide Rusland nog van trots bij de herinnering aan de troepen van tsaar Alexander I die het leger van Napoleon versloegen – en Tsjaikovski had een listig idee voor een nieuwe compositie, die de overwinning en nationale trots weerspiegelde.

Beethoven – Wellington’s Victory

Een herdenking van de overwinning van de hertog van Wellington op Joseph Bonaparte in de Slag bij Vitoria van 1813, Beethovens Wellington’s Victory is groots, brisant en zegevierend. De orkestratie vereist vier hoorns, drie trombones, zes trompetten, pauken, musketten en andere artillerie geluidseffecten – een noviteit voor een tijdperk waarin strijkers nog steeds de drijvende kracht van het orkest waren.

Bij de uitvoering is de slagwerksectie verdeeld in twee partijen: de Britse en de Franse, die beide dezelfde instrumenten bespelen. Om de Britten te vertegenwoordigen, heeft Beethoven de melodieën van ‘Rule Britannia’ en ‘God Save the King’ opgenomen, en voor de Fransen ‘Marlbrough s’en va-t-en guerre’ – ook bekend als de melodie van ‘For He’s a Jolly Good Fellow’.

Chopin – Military Polonaise

Toen Duitsland in de Tweede Wereldoorlog Polen binnenviel, zag het er voor het Poolse volk niet goed uit. In een poging het land in zijn donkerste uur te verenigen, speelde de Polskie Radio elke dag Chopins Polonaise in A-groot uit 1838 – een bombastisch pianowerk in forte, majeur – als nationalistisch protest.

Shostakovitsj – ‘Leningrad’ Symfonie nr. 7

De aanval van Hitler op Rusland in 1941 vormde de inspiratiebron voor een van Sjostakovitsj’ grootste werken, zijn ‘Leningrad’ Symfonie nr. 7. De componist droeg zijn werk op aan de stad Leningrad. De componist droeg zijn werk op aan de stad Leningrad in 1941, en de Leningrad première van het stuk vond plaats terwijl de stad nog werd belegerd door nazi-troepen.

De ‘Leningrad’ Symfonie werd populair in de Sovjet-Unie als een symbool van verzet tegen de nazi-bezetting, en ook als een muzikale herinnering aan de naar schatting 27 miljoen Sovjetburgers die in de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen. Het stuk wordt vaak gespeeld op de Leningrad Begraafplaats, waar 600.000 slachtoffers van het 900 dagen durende Beleg van Leningrad begraven liggen.

Vivaldi – Juditha Triumphans

Vivaldi’s enige overgebleven oratorium wordt door critici omschreven als een militair meesterwerk. Het oratorium werd in opdracht van de Republiek Venetië geschreven om de nederlaag van de Ottomanen tijdens het beleg van Korfu in augustus 1716 te vieren. Het is een glorieuze vocale viering van het einde van de oorlog.

Juditha Triumphans viert triomf en overwinning voor de Venetianen in een allegorie, gezongen door twee sopranen en drie contrattos, een geheel vrouwelijk koor en een strijkorkest. Het orkest bestaat uit typische barokinstrumenten, zoals een viola d’amore en een theorbe.

Handel – Music for the Royal Fireworks

In opdracht van George II componeerde Händel deze barokke blazerssuite in 1749 voor een koninklijk vuurwerk in het Londense Green Park. Het vuurwerk was bedoeld om het einde te vieren van de Oostenrijkse Successieoorlog – die was begonnen omdat men bezwaar had tegen het idee dat Maria Theresia de Habsburgse tronen zou opvolgen omdat ze een vrouw was – en de ondertekening van het Verdrag van Aix-la-Chapelle.

Er was nogal wat onenigheid over de orkestratie in deze zegevierende muzieksuite. Händel schreef graag muziek voor violen, terwijl Koning George expliciet vroeg om krijgsinstrumenten en trommels. Na veel wikken en wegen sneed Händel tegen zijn zin de vedels eruit.

Górecki – Symfonie van treurige liederen

Henryk Górecki was een van de componisten die verantwoordelijk waren voor de naoorlogse renaissance van de Poolse muziek – en zijn Symfonie nr. 3 uit 1976 was wonderbaarlijk melancholiek. Een solo sopraan zingt Poolse teksten in alle drie de delen van de Symfonie van Droevige Liederen. Voor het tweede deel liet de componist zich inspireren door de woorden die tijdens de Tweede Wereldoorlog door een 18-jarig meisje in de muren van een Gestapo-gevangenis werden geëtst. De woorden luidden:

“Nee, Moeder, ween niet,
Kuisste Koningin van de Hemel
Steun mij altijd.”

Brahms – Triomflied

Brahms droeg zijn Triomflied op aan keizer Wilhelm I, na de Duitse overwinning in de Frans-Pruisische oorlog van 1871. Het is een patriottisch stuk voor bariton solo, koor en orkest – en het is behoorlijk glorieus.

Hoewel, omdat de patriottische boodschap zo gebonden was aan de nationale trots rond de Eenwording van Duitsland, verloor het Triumphlied veel populariteit na de Eerste Wereldoorlog. Nu is het een van Brahms’ relatief onbekende werken.

Copland – Fanfare for the Common Man

Geschreven op verzoek van Eugene Goossens, dirigent van het Cincinnati Symphony Orchestra, was Coplands fanfare uit 1942 een reactie op de toetreding van de VS tot de Tweede Wereldoorlog.

De ‘Fanfare voor de Gewone Man’ was deels geïnspireerd op een beroemde toespraak die de vice-president van de VS, Henry A. Wallace, eerder dat jaar hield en die het aanbreken van de ‘Eeuw van de Gewone Man’ aankondigde. Kort, ritmisch, luid en opwindend – het is alles wat een militaire fanfare zou moeten zijn.

Messiaen’s Quartet for the End of Time

De Franse componist Olivier Messiaen schreef zijn ‘Quatuor pour la fin du temps’ toen hij in 1940 krijgsgevangene was in een Duits kamp. Messiaen was 31 jaar oud toen Frankrijk de Tweede Wereldoorlog inging, en hij werd kort daarna gevangen genomen door Duitse troepen, die hem gevangen zetten in een krijgsgevangenenkamp in Görlitz, Duitsland (nu Zgorzelec, Polen).

Het krachtige stuk kamermuziek werd door Messiaen’s medegevangenen in het kamp in première gebracht – op vernielde instrumenten. Messiaen zei later over de uitvoering: “Nooit werd ik beluisterd met zo’n verrukte aandacht en begrip”. Het is een van de belangrijkste werken van de componist geworden.