Een van de dingen die bijna iedereen weet is dat Odysseus, de zoon van Laertes, een zoon heeft die Telemachus heet. Dit feit wordt al vroeg in de Ilias bevestigd als Odysseus een eed aflegt op basis van zijn identiteit (2.260-64):

“Mag ik niet langer de vader van Telemachus genoemd worden
Als ik je niet grijp en de mooie kleren van je rug strip,
de mantel en de tuniek die je geslachtsdelen verbergen;
en dan zal ik je jammerend tussen de snelle schepen sturen
als ik je met onbetamelijke slagen uit de vergadering sla.”

Odysseus noemt zichzelf later in het epos ook “Telemachus’ lieve vader die in de voorhoede vecht” (Τηλεμάχοιο φίλον πατέρα προμάχοισι μιγέντα, 4.354). Deze momenten zijn uitzonderlijk omdat elke andere held zichzelf definieert door zijn patroniem, door zijn vader en verleden in plaats van zijn zoon en zijn toekomst.

De meeste geleerden lijken dit op te vatten als een knipoog naar de Odyssee en het afwijkende karakter van Odysseus. De scholia geven de gebruikelijke reactie hierop van Aristonicus: De Ilias is zich bewust van de Odyssee (Τηλεμάχοιο: ὅτι προτετυπωμένος τὰ κατὰ τὴν ᾿Οδύσσειαν μνημονεύει τοῦ Τηλεμάχου. τοῦ αὐτοῦ ἄρα ποιητοῦ καὶ ἡ ᾿Οδύσσεια, Schol. A ad Il. 4.354a 1-3).

Wat als deze verwijzing niet exclusief en specifiek is (d.w.z. wijzend naar onze Odyssee zoals wij die hebben), maar in plaats daarvan een van de vele mogelijke Odysseis uitzoekt en construeert? Ja, het is waar dat deze opvatting niet onverenigbaar is met de veronderstelling dat de woorden van Odysseus in de Ilias “schreeuwen” naar de identiteit van de Odysseus in de Odyssee. Maar tegelijkertijd lijkt het zich te begeven in een Homerisch patroon van het weglaten of marginaliseren van andere tradities voor Odysseus. En dit betekent het negeren van andere kinderen.

In een serie van berichten ga ik het bewijs voor de andere kinderen van Odysseus doornemen in de vorm van een soort catalogus van moeders, iets wat erg Odysseaans is om te doen. Laten we in dit artikel eens kijken naar Penelope’s kinderen met Odysseus. We weten allemaal van Telemachus, maar de mythische traditie heeft enkele verrassingen.

Zoals ik in een eerder stuk heb vermeld, zegt de Byzantijnse bisschop Eustathius dat Odysseus meer dan één kind heeft met Penelope en hij schrijft deze informatie toe aan de dichter van de Telegony:

“De dichter van Cyrenaion die de Telegony schreef, beweerde dat Odysseus Telegonos of Teledamos baarde bij Calypso en dat hij zowel Telemachus als Arkesilaos bij Penelope had.”

Wat de oudheid van de getuigenis betreft, is Eustathius nogal laat. Ik kan geen enkele aanvullende verwijzing vinden naar een Arkesilaos als zoon (alle hulp zou op prijs worden gesteld). Proclus’ samenvatting van Eugammon’s Telegony (waarschijnlijk 2e eeuw CE of later, maar misschien afkomstig uit Hellenistische epitomen) zegt niets over een andere zoon met Penelope (hoewel het wel Telegonos noemt, Odysseus’ zoon Polypoietes met Kallidikê en het dubbele huwelijk van Penelope met Telegonos en Telemachus met Kirke). Het zou in zekere zin logisch zijn als Eugammon niet nog een zoon van Penelope zou noemen: het zou dit einde verknoeien.

De fragmentarische Griekse geschiedschrijver Dictys laat Odysseus door Telegonos doden en drie zonen achterlaten (FGH 1a49F fr. 10):

“Toen Odysseus halfdood was, werd hij teruggevoerd naar Ithaka en maakte spoedig daarna een einde aan zijn leven. Hij liet zijn dynastie na aan zijn nakomelingen Telemachus en Ptoliporthos. Telemachus had de leiding en zelf regeerde hij over geheel Ithaka; het laagland gaf hij aan Telegonos, en Ptoliporthos maakte hij gouverneur van het middenland.”

Deze zoon, Ptoliporthos, wordt (met de vorm Ptoliporthês) ook door Pausanias (8.12.7) genoemd. Maar de naam doet me een beetje aarzelen omdat hij ook duidelijk verband houdt met een van Odysseus’ bijnamen in de Odyssee (9.504):

“Zeg dat stadsveroveraar Odysseus je verblind heeft!”

φάσθαι ᾿Οδυσσῆα πτολιπόρθιον ἐξαλαῶσαι

Ik zou graag denken dat deze naam een knappe en knipogende echo is naar een andere traditie waarin Odysseus een tweede zoon verwekt bij Penelope (een kind dat hun hereniging markeert en staat tegenover al zijn volgende zonen met prinsessen), maar dat lijkt een moeilijk te maken argument. Al met al lijkt de traditie van een broer voor Telemachus minder stevig gefundeerd dan de andere.

Hoewel het, in het licht van deze mogelijkheid, interessant is dat het epos zo specifiek hamert op Telemachus’ status als enig kind. Telemachus zelf beschrijft dit in de Odyssee (16.117-120):

“De zoon van Kronos maakte onze lijn enig:
Arkesios verwekte een enige zoon, Laertes,
en hij verwekte op zijn beurt een enige zoon, Odysseus. En Odysseus
Ging weg nadat hij alleen mij in zijn huis had verwekt…”

Protesteert Telemachus te veel? Natuurlijk sluit deze passage de mogelijkheid van kinderen geboren na de thuiskomst niet uit. Maar de Odyssee lijkt hier niet al te zeer in geïnteresseerd.

Bonus:

Volgens Apollodorus beweerden sommige andere tradities dat Penelope Odysseus niet trouw was (ze was verleid door Antinoos) en dat ze werd teruggestuurd om bij haar vader te gaan wonen, waar ze werd bevrucht door Hermes. Daarna schonk ze het leven aan Pan!