• By Susan Martin
• /
• April 2020-Vol.6 Nr. 4
• /

De lente in Virginia is het seizoen van de kornoelje, met de bloeiende kornoelje, Cornus florida, die zowel de officiële staatsboom als de staatsbloem is. Het bloeiseizoen is lang en mooi, beginnend met de kornoelje (Cornus mas) in maart, de bloeiende kornoelje (C. florida) in april, de kousahornoelje (C. kousa) in mei, en de pagode kornoelje (C. alternifolia) in mei tot juni. Naast de voorjaarsbloeiers, biedt elke soort kleurrijke bessen in de herfst, herfstbladkleur, en interessante schors in de winter. Van deze vier soorten zijn de bloeiende kornoelje (C. florida) en de pagode kornoelje (C. alternifolia) inheems in Noord-Amerika, in het bijzonder in het oosten van de V.S. In dit artikel zullen alle vier soorten kornoelje worden besproken, waarbij overeenkomsten, verschillen en geschiktheid voor verschillende plaatsen zullen worden belicht.

BRACTS EN BLOEMEN

Cornus is een geslacht van ongeveer 30-60 soorten houtachtige planten in de familie Cornaceae, die algemeen bekend staan als kornoeljes. Elke soort heeft zijn eigen waarde in het landschap. De “bloemen” van de bloeiende kornoelje en de kousahornoelje zijn eigenlijk geen bloemen maar schutbladeren, dat zijn gemodificeerde bladeren die op bloemblaadjes lijken. De echte bloemen zijn gegroepeerd in het centrum van deze schutbladeren. De “bloemen” kunnen wit, roze of geel zijn. De Pagoda kornoelje mist de schutbladeren van de bloeiende kornoelje, maar heeft 2″ platte trossen van geurende, witte bloemen die verschijnen in mei tot het begin van juni. De kleine gele bloemen van de kornoelje verschijnen zeer vroeg in het voorjaar, soms voor de forsythia, en blijven vaak tot lang in het voorjaar. De bloemen staan in kleine trossen dicht op de kale stengels.

Zowel de bloeiende als de kornoelje kornoelje bloeien voordat de bladeren verschijnen. Kornoelje heeft de neiging om meerstammig te zijn en is meer als een struik dan als een boom gevormd.

Fruit, herfstvruchten, en snoeihout

Bloeiende kornoelje: Rijpt in de nazomer tot vroege herfst, de helderrode vruchten zijn geliefd bij vogels en wilde dieren. De herfstkleur van de bladeren is rood tot roodpaars, hoewel bomen die in de volle schaduw staan een matige herfstkleur kunnen hebben. De donkere, roodbruine schors is ruw en diep geruit, waardoor het een effectieve marker is voor boomidentificatie.

Pagodahornoelje: Zwart-blauwe druppels verschijnen in juli en augustus. De vruchtstelen blijven staan en kleuren aantrekkelijk rood. In de herfst wordt het loof een mix van geel en kastanjebruin. De schors is glad, donkergroen en streperig; wordt uiteindelijk lichtbruin met smalle spleten.

Kousa kornoelje: Opvallende, rozerode tot rode vruchten die op frambozen lijken verschijnen in september en oktober. De vruchten zijn eetbaar, hoewel enigszins melig. De herfstkleur van de bladeren varieert van paars tot rood tot geel. Als de kousahornoelje volwassen wordt, schilfert de onderste schors af en vormt een uniek patroon dat lijkt op de schors van de plataan.

Corneliaanse kersahornoelje: Middelgrote tot grote vruchten rijpen tot kersenrood in het midden van de zomer. Hoewel zuur smakend vers van de plant, zijn de vruchten eetbaar en vaak overvloedig en kunnen worden gebruikt voor het maken van siropen, conserven, en taarten. De herfstkleur van de bladeren is vaak mat, variërend van dofgroen tot paarsrood. De schors is donkergrijs tot roodbruin en wordt schubbig en afschilferend naarmate de boom volwassener wordt.

PLAATSING EN VERZORGING

Hondsbomen geven de voorkeur aan vochtige, goed gedraineerde, zure (5,5 tot 6,0 pH) grond die veel organisch materiaal bevat. De bloeiende kornoelje en de pagode kornoelje geven de voorkeur aan gedeeltelijke schaduw, vooral schaduw in de hete middag. Zowel de kousahornoelje als de kornoelje doen het goed in de volle zon of gedeeltelijke schaduw, en zijn meer zon tolerant dan de bloeiende of de pagode kornoelje. Kornoeljes hebben ondiepe wortels, en geen van de kornoeljes verdraagt droogte. Zelfs gevestigde bomen hebben baat bij water geven tijdens hete, droge perioden. Als het water met sproeiers wordt toegediend, moet dit altijd ’s morgens gebeuren om het risico van bladziekten te verminderen. Een goede luchtcirculatie is noodzakelijk om het drogen van de bladeren na regenval te bespoedigen en de kans op ziekten te verkleinen.

BEMESTEDING

Bemest kornoeljes in het voorjaar, nadat de vorst voorbij is, licht met een goed uitgebalanceerde (2-1-1), zuurvormende, azalea-meststof met verlengde afgifte. Bemest zes weken later opnieuw om extra bloemen of een snellere groei van jonge bomen te bevorderen. Vermijd het gebruik van gazonmeststoffen met een hoog stikstofgehalte rond kornoeljes. Een teveel aan stikstof kan ervoor zorgen dat de boom meer bladeren ontwikkelt ten koste van de bloemen. Vermijd bemesting van bomen die in de zomermaanden onder droogte te lijden hebben.

Snoeien

Al deze soorten vormen hun knoppen op oud hout; als u kornoeljes snoeit in de herfst of in het vroege voorjaar voordat ze bloeien, verwijdert u de bloemknoppen. De meeste kornoeljes hoeven niet gesnoeid te worden, maar als u toch moet snoeien, doe dat dan onmiddellijk nadat de boom in het voorjaar bloeit. Dit geeft de boom de tijd om nieuwe groei en bloemknoppen te produceren voor het volgende jaar.

Bloeiende kornoelje is gevoelig voor talrijke ziekten en plagen, waaronder echte meeldauw (Erysiphe pulchra), kornoelje anthracnose, (Discula destructiva), en vlek anthracnose (Elsinoe corni). Van de vier soorten, is de bloeiende kornoelje het meest gevoelig voor anthracnose en echte meeldauw; de kousa kornoelje is meer resistent; en de pagode kornoelje en de kornoelje worden beschouwd als een over het algemeen ziektevrije planten met een goede weerstand tegen echte meeldauw en kornoelje anthracnose.

bloeiende kornoelje (C. FLORIDA)

De bloeiende kornoelje is de soort waar de meeste mensen aan denken als het woord kornoelje wordt genoemd. Het is een mooie, kleine, bloeiende boom met een korte stam en een kroon van spreidende of bijna horizontale takken. Tijdens de Burgeroorlog werd kornoelje-schors gebruikt als vervanger voor kinine. Inheemse Amerikanen gebruikten de aromatische schors en wortels als middel tegen malaria en extraheerden een rode kleurstof uit de schors en wortels.

CHARACTERISTIEK

De bloeiende kornoelje wordt 40′ hoog wanneer hij als onderbeplanting in een bosrijke omgeving staat. In de zon kan dezelfde boom slechts 15-20′ hoog en breed worden. De breedte kan groter zijn dan de hoogte bij volwassenheid. Hij kan als één- of meerstammige boom worden gekweekt. Een langzame tot matige groeier, hij kan in 18 jaar 15′ hoog worden. Hij geeft de voorkeur aan rijke, goed gedraineerde, zure grond.

POWDERIJMILDEW

Powdery mildew treedt meestal laat in de zomer op en is van weinig betekenis. Infectie die vroeg in het seizoen begint, kan echter verwoestend zijn, en het gebruik van fungiciden kan gerechtvaardigd zijn.

ANTHRACNOSE

Bloeiende kornoelje wordt ernstig bedreigd door kornoelje anthracnose, die wordt veroorzaakt door een schimmel. Hoewel het een ernstige ziekte is, zijn er aanwijzingen dat ze minder wijdverspreid is dan vroeger. De ziekte werd voor het eerst een probleem rond 1980 en verspreidde zich snel over het hele verspreidingsgebied van de bomen. Symptomen van anthracnose zijn grote bruine vlekken of paars omrande bladvlekken. Geïnfecteerde bladeren blijven vaak aan de boom hangen nadat ze normaal gesproken zouden zijn gevallen. De bomen gaan meestal binnen 2-3 jaar dood. De schimmel heeft een hoge vochtigheid nodig voor infectie, dus bomen die op vochtige, schaduwrijke plaatsen groeien zijn het meest vatbaar. Sterke, goed onderhouden bloeiende kornoelje bomen in zonnige gebieden met een goede luchtcirculatie en een goede bodemvochtigheid worden zelden aangetast door anthracnose. Veel stikstofbemesting kan succulente nieuwe scheuten bevorderen, die gevoeliger zijn voor de schimmel.

C. florida ‘Appalachian Spring’ werd in het wild gevonden in het Camp David Presidential Retreat op Catoctin Mountain in Maryland, waar het een sterke resistentie vertoonde tegen anthracnose. Het werd ontwikkeld door het Dogwood Breeding Program van de Universiteit van Tennessee,

PESTEN

Bloeiende kornoelje is gevoelig voor de kornoeljeboorder (Synanthedon scitula), een clearwing mot die wordt aangetrokken door verzwakte bomen, snoeiafval, en door zonbeschadigde schorsgebieden. Andere veel voorkomende insectenplagen zijn de dogwood clubgall midge (die knotsvormige gallen of zwellingen op twijgen veroorzaakt), granulaat ambrosia kever, schildluizen, en bladmineermot. Tenzij de boom onder stress staat door andere factoren, is de schade door insecten meestal niet ernstig.

Voor een uitstekende bespreking van plagen en ziekten van bloeiende kornoelje, en een lijst van cultivars die meer resistent zijn tegen deze problemen, zie “Dogwood,” Clemson Home & Garden Information Center (HGIC) en “Dogwood Diseases and Insect Pests,” Clemson HGIC.

ANDERE PROBLEMEN

Bladschroeuring kan optreden wanneer de omstandigheden te droog zijn. De bladeren hebben droge en bruin wordende randen en bladval kan ook voorkomen. Hoewel bladverbranding op een ziekte kan lijken, is het dat niet. Kornoeljes reageren positief op een constante vochtigheid. Net zoals ze lijden onder droogte, doen ze het ook slecht wanneer ze geplant worden op plaatsen met een slechte drainage of in gebieden die onderhevig zijn aan overstromingen. Als de grond te nat wordt, zijn kornoeljes vatbaar voor wortelrot (Phytophthora species).

WILDLIFE WAARDE

Bloeiende kornoelje is een waardevolle voedselplant voor in het wild levende dieren omdat het hoge calcium- en vetgehalte de plant smakelijk maakt. De vruchten worden gegeten door trekvogels en zijn een belangrijk voedsel voor overwinterende vogels zoals blauwe vogeltjes. De vruchten worden ook gegeten door korhoenders, kwartels, zwarte beren, herten, eekhoorns, stinkdieren en eekhoorns. De vruchten, bloemen, twijgen, schors en bladeren worden door een verscheidenheid aan wilde dieren gegeten.

De bloeiende kornoelje is een larvale gastheer voor de lente-azuurvlinder (Celastrina ladon). De boom wordt ook door bestuivingsecologen erkend als een boom die grote aantallen inheemse bijen aantrekt. Hij trekt ook roof- of parasitoïde insecten aan die op plaaginsecten jagen.

Bessen

Hoewel verschillende bronnen verschillende beweringen doen over de giftigheid van bloeiende kornoeljebessen, zijn de bessen volgens de USDA giftig voor de mens.

PAGODA DOGWOOD (C. ALTERNIFOLIA)

Pagodahornus is een kornoelje dat ook wel alternate-leaf dogwood wordt genoemd. In tegenstelling tot de meeste andere inheemse kornoeljes, heeft deze soort afwisselende in plaats van tegenoverstaande bladeren. De naam Pagode kornoelje verwijst naar de platbladige kroon, met horizontale lagen van takken. De takken staan bijna evenwijdig met de grond, waardoor de plant een aantrekkelijk trapsgewijs effect krijgt.

CHARACTERISTIEK

Dit is een laag vertakte boom of grote struik die 15-25′ voet hoog en breed kan worden. Pagodahornoelje heeft groenachtige tot roodachtige, of purper tot paarsbruine stammen. De bladeren vormen een paraplu-achtige schaduw omdat ze aan de uiteinden van de twijgen gegroepeerd zijn. De Pagoda kornoelje geeft de voorkeur aan zure, goed gedraineerde, constant vochtige grond, maar verdraagt ook arme grond en klei. Hij verdraagt slechts korte periodes van droogte. Het is belangrijk om de wortelzone koel en vochtig te houden. De Pagoda kornoelje gedijt het beste in de schaduw tot halfschaduw. In warmere klimaten kan hij het beste aan de noord- of oostkant van gebouwen geplant worden, zodat hij slechts een deel van de dag in direct zonlicht staat.

Pagodahornoelje doet het het best in koudere klimaten. Hij is winterhard in de zones 3 tot 7. In VA is hij frequent in de bergen en zeldzaam elders.

WILDLIFE VALUE

De bittere bessen worden in de herfst en winter gegeten door wilde dieren, waaronder korhoenders, fazanten, wilde kalkoenen en eekhoorns. Vogels en vlinders worden ook door de boom aangetrokken. Het is een larvale gastheer voor de lente-azuurvlinder, Celastrina ladon.

PROBLEMEN

Hoewel pagode kornoelje gevoelig is voor twijgjesziekte, bladvlekkenziekte en kanker, wordt het niet vaak aangetast door insecten en ziekten. Wind- en ijsschade komen vaak voor; een tegen wind beschutte plantplaats verdient de voorkeur.

KOUSA DOGWOOD (C. KOUSA)

Native to Japan, Korea and China, the first scientific observations of the kousa dogwood in the United States were recorded in 1875. Andere namen voor deze soort zijn Chinese kornoelje, Japanse kornoelje, Japanse bloeiende kornoelje, en Japanse aardbeiboom.

CHARACTERISTIEK

De kousahornoelje wordt 15-30 voet hoog en breed. Een langzame tot matige groeier, hij wordt ongeveer 1 meter hoog in 15 jaar. Jongere bomen groeien rechtop, maar naarmate ze ouder worden, spreiden ze zich breder uit met horizontale vertakkingen. Vallende vruchten kunnen een afvalprobleem veroorzaken en moeten worden overwogen bij de keuze van de standplaats.

KOUSA CULTIVARS EN HYBRIDS

Kousahondshoorns en hun hybriden zijn over het algemeen beter dan inheemse kornoelje resistent tegen kornoeljeantracnose, vlekantracnose, echte meeldauw, en gewone kornoeljeboorders. De Stellar serie van cultivars, ontwikkeld door hybridisator Elwin Orton van de Rutgers Universiteit, zijn hybriden tussen de bloeiende kornoelje en de kousa kornoelje. Ze zijn over het algemeen vrij van ziekten, maar zijn misschien niet gewenst door tuiniers die de zuivere vorm van de inheemse boom willen. De hybriden produceren opzichtige schutbladeren en zijn in lopende veldproeven resistent gebleken tegen anthracnose. Hun handelsmerknamen zijn Ruth Ellen, Constellation, Aurora, Galaxy, Stardust, en Stellar Pink.

Van de variëteit Ruth Ellen wordt gezegd dat ze het meest op de inheemse soort lijkt, maar over het algemeen houden de andere Stellar introducties het midden tussen de twee soorten in wat betreft habitus, bloemvorm en bloeiperiode. Ze zijn steriel en produceren geen decoratieve bessen, maar zijn bijzonder opzichtig in bloei.

Zie C. kousa, NC State Extension voor een voorbeeldlijst van kousa cultivars.

Een VOORZICHTIG verhaal

Volgens NC State Extension levert kousa dogwood vruchten en nestplaatsen die aantrekkelijk zijn voor zangvogels. Eekhoorns eten de vruchten ook. Volgens een artikel van de National Wildlife Federation zijn kousabessen echter “apenvoedsel”, wat ze waardevol maakt in Azië, maar niet in Noord-Amerika. “Niets eet ze hier,” zegt Doug Tallamy, een professor in entomologie en wildlife ecologie aan de Universiteit van Delaware. “Ze maken geen deel uit van het voedselweb.”

Dit artikel identificeert ook C. kousa als de oorspronkelijke bron van het binnenbrengen van kornoelje anthracnose in Noord-Amerika.

Tijd nadat kousa voor het eerst werd geïntroduceerd in de Verenigde Staten door nieuwigheid-zoekende kwekerijen in de 19e eeuw, heeft het waarschijnlijk de ziekte losgelaten op weerloze inheemse bomen die niet waren geëvolueerd met de schimmel. Toen de Amerikanen vanaf de jaren 1970 hun bloeiende kornoeljes zagen afsterven, moedigden tuinarchitecten hen aan om de bomen te vervangen – door meer kousas. “Ik ken geen generaal in het Amerikaanse leger die een betere invasiestrategie zou kunnen bedenken,” zegt Kevin Heatley, een restauratie-ecoloog uit Ohio.

Doug Tallamy, op blz. 74 van Bringing Nature Home, identificeert C. kousa als de waarschijnlijke drager van kornoelje anthracnose in de V.S.

CORNELIAN CHERRY DOGWOOD (C. MAS)

De kornoelje kornoelje is inheems in Zuid-Europa en West-Azië en wordt al sinds de oudheid gekweekt vanwege de vruchten, die uitstekend geschikt zijn voor conserven en siroop. Op 31 maart 1774 noteerde Thomas Jefferson in zijn tuindagboek het planten van vier “Ciriege Corniole” of Kornoelje kersenbomen samen met zestien andere soorten fruitbomen en groenten.

CHARACTERISTIEK

Corneliaanse kers is een afgeronde, meerstammige kleine boom of grote struik met een netwerk van fijne stengels. Hij wordt 20-25′ hoog en 15-20′ breed. Hij reageert goed op snoei en kan worden gesnoeid om een meer opgaande groeiwijze te verkrijgen. Het is een langzame tot matige groeier, die in 25 jaar 1,5 meter hoog wordt. Hij gedijt goed in goed gedraineerde stedelijke omstandigheden als solitair, in massa’s of als haag.

Fruit

De vruchten zijn middelgroot tot groot, kastanje-rood, kersachtig, eetbaar en aantrekkelijk voor vogels. Er zijn twee verschillende variëteiten kornoeljebomen nodig om vruchten te krijgen. Kornoeljes zouden in 2-5 jaar vruchten moeten dragen, met een volledige vruchtzetting in 5-8 jaar. Oogst het fruit in de nazomer; het fruit kan wrang zijn als het te vroeg wordt geoogst. Vallend fruit kan strooiselproblemen veroorzaken en kan tijdelijk vlekken veroorzaken op paden en beton.

De cultivar ‘Spring Glow’ is wellicht de beste selectie voor warmere zuidelijke klimaten. De cultivar staat bekend om zijn goede blad en helderder gele bloemen dan de soort.

SUMMARY

Hondsdoorns worden beschouwd als een van de mooiste bloeiende bomen in Virginia, en een ware voorbode van de lente. De inheemse selectie, bloeiende kornoelje, is geplaagd door kornoelje anthracnose, een schimmelziekte die gedijt in dezelfde omstandigheden als de inheemse boom: schaduw en vocht. Indien geplant op zonnigere plaatsen, moet er voor gezorgd worden dat er voldoende water gegeven wordt. De inheemse pagode kornoelje is resistent tegen anthracnose. Net als de bloeiende kornoelje, geeft hij de voorkeur aan schaduw, heeft voldoende vocht nodig, ondersteunt inheemse vlinders en insecten, en is een waardevolle voedselbron voor wilde dieren en vogels. Hij groeit in de USDA winterhardheidszone 3-7, waardoor Virginia in de meest zuidelijke zone ligt. De Kousa kornoelje, een Aziatische soort, is veel minder gevoelig voor kornoelje anthracnose, maar de soort is geen vergelijkbare voedselbron voor inheemse insecten en wilde dieren. Er zijn veel mooie en ziektebestendige hybriden van bloeiende kornoelje en kousahornoelje, maar let op dat deze hybriden steriel zijn en geen vruchten produceren. De kornoelje kornoelje is meer struikvormig, bloeit in het vroege voorjaar, heeft overvloedige, kleine, gele bloemen, en eetbaar fruit. Hij is ook resistent tegen kornoelje anthracnose. Elk van deze kornoeljes biedt schoonheid in het landschap. U moet de voors en tegens afwegen en beslissen welke het beste past bij uw plantplaats, en uw visie op de lente!

SOURCES

Bringing Nature Home (Douglas W. Tallamy, 2009)

“Dogwood,” Clemson Home & Garden Information Center, https://hgic.clemson.edu/factsheet/dogwood/

“Dogwood Diseases & Insect Pests,” Clemson Home & Garden Information Center, https://hgic.clemson.edu/factsheet/dogwood-diseases-insect-pests/

Flowering Dogwood, USDA Plants, https://plants.usda.gov/plantguide/pdf/pg_cofl2.pdf

“Dogwood Anthracnose (Discula) – Trees,”University of Maryland Extension, https://extension.umd.edu/hgic/topics/dogwood-anthracnose-discula-trees

“Bloeiende kornoelje,” University of Kentucky, https://www.uky.edu/hort/Flowering-Dogwood

“Tried and True Native Plants of the Mid-Atlantic, Cornus Alternifolia,” Master Gardeners of Northern Virginia, https://mgnv.org/plants/trees/pagoda/

Pagoda Dogwood, University of Kentucky, https://www.uky.edu/hort/Pagoda-Dogwood

Cornus alternifolia, Lady Bird Johnson Wildflower Center, https://www.wildflower.org/plants/result.php?id_plant=coal2

Cornus Alternifolia, Cornell University Woody Plant Database, http://woodyplants.cals.cornell.edu/plant/62

Kousa kornoelje, Cornus kousa, Virginia Cooperative Extension, Hort 16NP, https://www.pubs.ext.vt.edu/HORT/HORT-16/HORT-16.html

Cornus kousa, NC State Extension, https://plants.ces.ncsu.edu/plants/cornus-kousa/

“Going Native,”The National Wildlife Federation, https://www.nwf.org/Magazines/National-Wildlife/2017/April-May/Gardening/Going-Native

Cornelian Cherry Dogwood, Morton Arboretum, https://www.mortonarb.org/trees-plants/tree-plant-descriptions/cornelian-cherry-dogwood

Cornelian Cherry Dogwood, Thomas Jefferson’s Monticello, https://www.monticello.org/house-gardens/in-bloom-at-monticello/cornelian-cherry/

Cornelian Cherry Dogwood, Cornus mas, Bernheim Arboretum and Research Forest, https://bernheim.org/learn/trees-plants/bernheim-select-urban-trees/cornelian-cherry-dogwood/

Feature Photo: Cornus florida, Katja Schulz, Wikimedia Commons