Op 25 maart viert Venetië zijn 1598ste verjaardag. De lange geschiedenis van Venetië gaat gepaard met talrijke intriges, 120 doges, verschillende onderdrukkers zoals Napoleon en Oostenrijk, en vele veldslagen, onder andere met de Turken. Omdat het niet altijd mogelijk is de historische feiten van de legenden te onderscheiden, zal ik me in dit bericht beperken tot de belangrijkste mijlpalen en tot de elementen die u tijdens uw bezoek aan Venetië zult tegenkomen.

Het begon allemaal in 421

De officiële stichtingsdatum van Venetië is vastgesteld op 25 maart 421 om 12 uur ’s middags. Volgens de legende was dit de datum waarop de eerste steen werd gelegd van de San Giacomo di Rialto kerk, ook bekend als San Giacometto. De kerk werd gebouwd door een timmerman, die midden in een grote brand een gelofte aflegde aan San Giacomo. Hij ontsnapte ongedeerd en eerde de gelofte door deze kerk op te richten in de naam van de heilige. Hoewel de kerk wordt beschouwd als de oudste kerk van Venetië, werd de huidige kerk pas in 1177 ingewijd. Andere bronnen verwijzen naar 25 april 421, het Festa di San Marco, de beschermheilige van de stad.

Weet U dat? Venetië volgde de Romeinse kalender tot de val van de Republiek in 1797. In die tijd begon het nieuwe jaar in maart en niet in januari.

Van Torcello naar Castello, San Marco en Rialto

Het kleine eiland Torcello, dicht bij Burano, is de echte bakermat van Venetië. Men zegt dat de inwoners van de Romeinse stad Altino zich hier in de 5e eeuw vestigden, op de vlucht voor de troepen van Attila de Hun. Dit was het begin van de bewoning in de lagune, nog vóór Venetië. Torcello was ooit het economische centrum van de lagune, met ongeveer 20.000 inwoners, vele palazzo’s en 16 kloosters.

Het religieuze centrum van Venetië ligt al heel lang in het noorden van Castello. De vroegste bouwwerken van de kerk en klokkentoren van San Pietro dateren uit de 7e eeuw. Dit was tot 1807 de basiliek van Venetië, terwijl de huidige basiliek van San Marco de privé-kerk van de Doge was. (Meer informatie vind je in mijn post ‘Castello: Markeer deze verborgen juweeltjes op je kaart van Venetië’.)

In 809 verplaatste Doge Agnello Partecipazio de regeringszetel van het centrum van Malamocco naar een fort op de locatie waar je nu het Palazzo Ducale, of het Dogenpaleis, kunt vinden. Sindsdien was de San Marco-wijk het politieke hart van Venetië. De bouw van het huidige Palazzo Ducale begon rond 1340. Het officiële stadhuis van Venetië is nu Ca’Farsetti, langs het Canal Grande.

Weet U dat? Palazzo Ducale is al sinds 1923 een museum, destijds beheerd door de Italiaanse staat.

Aan het eind van de 9e eeuw had het economisch centrum zich verplaatst naar het gebied rond Rivoalto, nu bekend als Rialto. Kooplieden uit de hele wereld kwamen naar Venetië om hun producten, zoals zijde, graan en specerijen, te verkopen. De Venetiaan Marco Polo was een van de beroemdste kooplieden van zijn tijd.

120 Dogen en een Raad van Tien

De Doge van Venetië (van het Latijnse woord Dux, of staatshoofd in het Engels) was vroeger de belangrijkste magistraat en leider van de stad. De eerste Doge was Pauluccio Anafesto in 697. Deze datum wijst op de stichting van La Serenissima Repubblica di Venezia. In 726 was Orso Ipato de eerste Doge die door de aristocratie van de stad voor het leven werd gekozen. De laatste Doge was Lodovico Manin, die in 1797 door Napoleon tot aftreden werd gedwongen. De beroemdste was waarschijnlijk Doge Marino Falier, die de stad verraadde en werd onthoofd. Zijn plaats is gemakkelijk te vinden in de portrettengalerij van de Dogen in de Sala del Maggior Consiglio in het Palazzo Ducale. Zijn portret is opnieuw geschilderd en is nu helemaal zwart.

Weet U dat? De Dogen woonden in het Palazzo Ducale, maar het kon bijna worden beschouwd als hun gevangenis. Ze mochten nauwelijks naar buiten, behalve om diplomatieke redenen, na goedkeuring van de regering en vergezeld door 2 raadsleden. De enige keer dat zij ’s nachts het paleis mochten verlaten was met Kerstmis, om de kerk op San Giorgio Maggiore te bezoeken.

In 1172 werd de Grote Raad (Maggior Consiglio) geïnstalleerd als het parlement van de Republiek. Deelname was gebaseerd op een erfelijk recht en was beperkt tot de adellijke Venetiaanse families die waren ingeschreven in het Libro d’Oro (Gouden Boek). Zij hadden de bevoegdheid om wetten vast te stellen en kozen de Raad van Tien, die in 1310 werd opgericht. Deze 10 patricische magistraten werden verkozen voor een termijn van een jaar. Een van zijn belangrijkste taken was het bewaken van de veiligheid van de stad, waarvoor een inlichtingendienst werd opgericht. Als u zich wilt verdiepen in deze historische periode, kan ik u de fascinerende romans Ascension en The Four Horsemen van Gregory Dowling van harte aanbevelen.

Maritieme macht en eindeloze veldslagen

De Republiek Venetië is bij vele veldslagen betrokken geweest, met evenveel overwinningen als verliezen, vaak met dezelfde tegenstanders. De meeste veldslagen werden begonnen om de zeeroutes te beschermen tegen piraterij. De Venetiaanse vloot, zowel commercieel als militair, leunde zwaar op de expertise van de scheepsbouwers van de Arsenale (zie mijn post ‘De fascinerende transformatie achter de muren van de Arsenale’). Een van de eerste veldslagen vond plaats in 997, toen Istrië en Dalmatië werden bevrijd van de Slaven en Venetië controle kreeg over de Adriatische Zee. In 1289 verliest de Venetiaanse vloot echter de slag bij Curzola (Dalmatië), ditmaal vanuit Genua. In 1381 werd vrede gesloten met Genua, nadat zij Chioggia hadden bezet.

Een soortgelijk verhaal deed zich voor met Kreta, dat Venetië in 1211 veroverde, maar dat het in 1669 aan Turkije teruggaf. In 1479 werd een vredesverdrag met de Turken gesloten, maar dat hield geen stand. Een van de beroemdste veldslagen uit de geschiedenis van Venetië is de slag bij Lepanto in 1571, toen de Venetiaanse vloot de Turken uit Lepanto (Griekenland) verjoeg. In 1718 wonnen de Turken echter de slag om Peloponesse, wat het einde betekende van de Venetiaanse macht over zee.

WIST U DAT? Tijdens de kruistocht in Constantinopel in 1204 plunderden de Venetianen de 4 bronzen paarden die nu op de San Marco-basiliek staan (zie mijn post ‘San Marco: 12 verrassende feiten over het Piazza van Venetië’).

Van Napoleon en Oostenrijk naar het Italiaanse Koninkrijk

De Republiek Venetië eindigde op 12 mei 1797 toen Napoleon Venetië binnenviel en Doge Lodovico Manin afstand moest doen. Na een paar maanden ruilde Napoleon Venetië voor Lombardije in een overeenkomst met Oostenrijk. Hij verwierf de stad echter weer in 1805. Tijdens zijn bezetting sloot hij vele kerken en kloosters. In 1815, na de val van Napoleon, werd de macht weer overgedragen aan Oostenrijk. Van 22 maart 1844 tot 24 augustus 1849 was er een korte onderbreking van de Repubblica Veneta onder Daniele Manin.

Na de nederlaag van het Oostenrijkse keizerrijk in de Oostenrijks-Pruisische oorlog houdt Venetië een referendum en besluit in 1866 toe te treden tot het Italiaanse koninkrijk. Deze grote stap wordt gesymboliseerd door het ruiterstandbeeld van koning Vittorio Emanuele II op de Riva degli Schiavoni (zie ‘Een geheime route van Palazzo Ducale naar Giardini’). De vrouw aan weerszijden van het monument stelt Venetië voor. De gevleugelde leeuw van San Marco staat op een geketende rol met daarop het jaartal 1815, dat verwijst naar het begin van de tweede overheersing door de Oostenrijkers. Hij heeft ook een poot op een boek met de uitslag van het referendum om Venetië op te nemen in het Koninkrijk Italië in 1866.

Sindsdien heeft Venetië min of meer in vrede geleefd, met uitzondering van de periodes tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog. Bommen en luchtaanvallen troffen de stad en verwoestten onder andere de Chiesa di Santa Maria Formosa.

Zoals gezegd was het niet mijn bedoeling om volledig te zijn in deze post, maar ik hoop dat het je een goede achtergrond heeft gegeven voor je bezoek aan Venetië. Als u een breder perspectief en een diepgaander inzicht in de geschiedenis van de stad wilt, raad ik u aan een rondleiding te volgen met een goed geïnformeerde gids, zoals Luisella Romeo. U kunt ook meer informatie vinden in boeken zoals A History of Venice van John Julius Norwich.