Een reeks studies uit de hele wereld heeft een verontrustende trend gemeld: sinds het begin van de pandemie van het coronavirus is het aantal zwangerschappen dat eindigt met doodgeboorten, waarbij baby’s in de baarmoeder sterven, aanzienlijk gestegen. Onderzoekers zeggen dat zwangere vrouwen in sommige landen minder zorg hebben gekregen dan zij nodig hadden als gevolg van lockdown-beperkingen en verstoringen van de gezondheidszorg. Als gevolg daarvan werden complicaties die kunnen leiden tot doodgeboorten waarschijnlijk gemist, zeggen ze.

“Wat we hebben gedaan is een onbedoelde piek in doodgeboorten veroorzaken terwijl we proberen te beschermen tegen COVID-19,” zegt Jane Warland, een specialist in verloskunde aan de Universiteit van Zuid-Australië in Adelaide.

De grootste studie die een stijging van het doodgeboortecijfer meldde, gebaseerd op gegevens van meer dan 20.000 vrouwen die bevielen in 9 ziekenhuizen in heel Nepal, werd gepubliceerd in The Lancet Global Health op 10 augustus1. Daarin wordt gemeld dat het aantal doodgeborenen is gestegen van 14 per 1 000 geboorten voordat het land eind maart in een lockdown ging om de verspreiding van het coronavirus tegen te gaan, tot 21 per 1 000 geboorten eind mei – een stijging van 50%. De sterkste stijging werd waargenomen tijdens de eerste vier weken van de lockdown, waarbij mensen hun huis alleen mochten verlaten om voedsel te kopen en essentiële zorg te ontvangen.

De studie, geleid door Ashish K.C., een perinatale epidemioloog aan de Universiteit van Uppsala in Zweden, en zijn collega’s, ontdekten dat, hoewel het aantal doodgeborenen omhoog ging, het totale aantal ongewijzigd bleef tijdens de pandemie. Dit kan worden verklaard door het feit dat het aantal ziekenhuisbevallingen is gehalveerd, van gemiddeld 1 261 geboorten per week vóór de lockdown tot 651. En een groter aandeel van de ziekenhuisbevallingen tijdens de lockdown had complicaties. De onderzoekers weten niet wat er gebeurde met vrouwen die niet naar het ziekenhuis gingen, of met hun baby’s, dus ze kunnen niet zeggen of het aantal doodgeborenen in de hele populatie toenam.

De toename van het aandeel doodgeborenen onder ziekenhuisbevallingen werd niet veroorzaakt door COVID-19-infecties, zegt K.C.. Het is waarschijnlijk eerder een gevolg van hoe de pandemie de toegang tot routine prenatale zorg heeft beïnvloed, die anders complicaties zou hebben ontdekt die tot doodgeboorte kunnen leiden, zegt hij. Zwangere vrouwen zijn misschien niet in staat geweest naar de gezondheidszorg te reizen omdat er geen openbaar vervoer was; in sommige gevallen zouden prenatale afspraken zijn afgezegd. Anderen hebben misschien ziekenhuizen vermeden uit angst SARS-CoV-2, het virus dat COVID-19 veroorzaakt, op te lopen of hebben consulten per telefoon of internet gehad. De verstoringen als gevolg van de pandemie zijn ook in verband gebracht met een stijging van het aantal sterfgevallen als gevolg van hartaandoeningen en diabetes.

“Nepal heeft de afgelopen 20 jaar aanzienlijke vooruitgang geboekt op het gebied van gezondheidsresultaten voor vrouwen en hun baby’s, maar de laatste paar maanden hebben die vooruitgang versneld,” zegt K.C..

Wereldwijde trend

Geboortegegevens van een groot ziekenhuis in Londen lieten een vergelijkbare trend zien. In juli meldden Asma Khalil, een verloskundige aan St George’s, University of London, en haar collega’s2 een bijna verviervoudiging van de incidentie van doodgeboorten in het St George’s Hospital, van 2,38 per 1.000 geboorten tussen oktober 2019 en eind januari van dit jaar, tot 9,31 per 1.000 geboorten tussen februari en medio juni.

Khalil noemt dit de nevenschade van de pandemie. Zij zegt dat zwangere vrouwen tijdens de lockdown complicaties kunnen hebben ontwikkeld die niet werden gediagnosticeerd, en misschien aarzelden om naar het ziekenhuis te komen en daarom pas door artsen werden gezien wanneer een complicatie al in een vergevorderd stadium was, wanneer er minder kon worden gedaan.

Vier ziekenhuizen in India meldden ook3 een sprong in het doodgeboortecijfer tijdens de lockdown van het land. En net als in Nepal kregen minder vrouwen hun baby in die ziekenhuizen. Het aantal doorverwijzingen van vrouwen die dringend zwangerschapszorg nodig hadden, daalde ook met tweederde. Dit wijst erop dat meer bevallingen zonder toezicht, thuis of in kleine voorzieningen plaatsvonden, aldus de auteurs. Schotland – een van de weinige landen die maandelijks gegevens verzamelt over doodgeborenen en zuigelingensterfte – heeft ook een stijging van het aantal doodgeborenen vastgesteld in de maanden van de pandemie.

Verstoorde diensten

In normale tijden beveelt de Wereldgezondheidsorganisatie aan dat vrouwen tijdens de zwangerschap ten minste acht keer door medische professionals worden gezien – zelfs als de zwangerschap als laag risico wordt beoordeeld – om problemen op te sporen en te behandelen die de moeder, de baby of beide kunnen schaden. Een groot deel van het risico op doodgeboorte kan worden vermeden als vrouwen vanaf 28 weken zwangerschap op hun zij slapen, stoppen met roken en hun verloskundige of arts inlichten als hun baby minder beweegt. Het laatste trimester van de zwangerschap is bijzonder belangrijk voor regelmatige gezondheidscontroles, maar vrouwen worden gewoonlijk gedurende de hele zwangerschap gecontroleerd op risicofactoren zoals beperkte foetale groei en hoge bloeddruk.

Toen de pandemie toesloeg, adviseerden beroepsorganisaties voor kraamzorgverleners om sommige face-to-face consulten te vervangen door afspraken op afstand om vrouwen te beschermen tegen het coronavirus.

Maar gezondheidswerkers kunnen niet op afstand iemands bloeddruk meten, naar de hartslag van hun baby luisteren of een echografie maken, zegt Warland. Hierdoor kunnen hoog-risico zwangerschappen gemist zijn, zegt ze, vooral bij moeders die voor het eerst zwanger worden en minder goed weten hoe een afwijking aanvoelt. Het St George’s Hospital meldde bijvoorbeeld een daling van het aantal zwangere vrouwen dat zich meldde met hoge bloeddruk tijdens de Britse lockdown. Dit suggereert dat “vrouwen met hoge bloeddruk niet worden behandeld zoals ze normaal zouden doen, en onopgemerkte hoge bloeddruk is een risicofactor voor doodgeboorte”, zegt Warland.

De studies zijn een oproep om de gezondheidsdiensten voor moeders en pasgeborenen te ondersteunen, vooral in landen met een laag tot gemiddeld inkomen, zegt Caroline Homer, een vroedvrouwenonderzoeker aan het Burnet Institute in Melbourne, Australië. “Dit is niet het moment om deze diensten te verminderen”, zegt ze. Homer zegt dat in de hele Aziatisch-Pacifische regio het personeel in de gezondheidszorg voor moeders is overgestapt op het werk in de COVID-19 frontlinie, en dat de prenatale zorgdiensten het persoonlijke contact met zwangere vrouwen hebben verminderd. Op sommige plaatsen zijn de diensten volledig gesloten, zegt ze.

Maar Pat O’Brien, de vice-voorzitter van het Royal College of Obstetricians and Gynaecologists in Londen, zegt dat de redenen achter deze stijging van het aantal doodgeborenen verder moeten worden onderzocht.

“We zijn ons anekdotisch bewust van zwangere vrouwen die zich laat presenteren met verminderde foetale bewegingen, wat een teken kan zijn dat hun baby onwel is, en van vrouwen die prenatale afspraken missen. Dit kan te wijten zijn aan verwarring over de vraag of deze afspraken tellen als essentiële reizen, angst om naar een ziekenhuis te gaan of het niet willen belasten van de NHS, “zegt O’Brien.

Om de volledige effecten van de pandemie op zwangerschappen te begrijpen, zullen toekomstige studies gegevens op populatieniveau moeten gebruiken om de resultaten te beoordelen van moeders die ervoor kozen om niet naar het ziekenhuis te gaan en thuis of in kleinere faciliteiten te bevallen tijdens de pandemie, zegt Emily Carter, een volksgezondheidsonderzoeker aan de Johns Hopkins University in Baltimore, Maryland. “Soms missen we hoe nijpend de situatie was, zelfs vóór de pandemie, voor bepaalde segmenten van de bevolking,” zegt Carter.