De Renaissance of wedergeboorte begon in Italië aan het einde van de veertiende eeuw en werd een tijdperk van vele culturele en architectonische verworvenheden in Europa. De renaissance begon in Toscane en concentreerde zich rond de republieken Siena en Florence na de decimering die in het kielzog van de Zwarte Dood was achtergelaten. Het einde van de Renaissance markeerde de overgang van het continent van het middeleeuwse naar het vroegmoderne tijdperk in Europa. De term Renaissance zelf is vrij modern, aangezien hij pas in de 19e eeuw door historici begon te worden gebruikt.

Later had hij ook een grote invloed op de Republiek Venetië en zou hij zich ook naar Rome uitbreiden. In de Eeuwige Stad werden in de 16e eeuw verschillende bouwwerken uit het oude Rome door de pausen herbouwd.

Het hoogtepunt van de Renaissance vond plaats tegen het einde van de 15e eeuw, een tijd waarin talrijke buitenlandse invasies in Italië begonnen. Dit was het begin van de beroemde Italiaanse oorlogen, waarin de vooruitgang van de Renaissance in de wetenschap werd toegepast in de oorlogsvoering. Het was ook in deze periode, het begin van de 15e eeuw, dat elementen van de Italiaanse Renaissance zich verspreidden naar de andere landen in Europa, wat leidde tot een herontdekking van kunst en wetenschap in heel Europa.

Panorama van Florence en de Ponte Vecchio, de bakermat van de Renaissance in Italië

Cultuur van de Renaissance

Hoewel de oorsprong van de beweging hoofdzakelijk beperkt was tot de intellectuele en culturele inspanningen van de 14e eeuw, bleven vele aspecten van de maatschappij en de cultuur van Italië middeleeuws. Deze verbeteringen waren vooral geconcentreerd bij de elite van het land; voor de meerderheid van de Italianen bleef het leven ongewijzigd sinds de middeleeuwen.

Siena – Santa Maria della Scala – Ziekenzorg door Domenico di Bartolo
Foto met dank aan Eugene_a/Wikimedia

Het leven in de Italiaanse steden begon echter wel ten goede te veranderen en tot bloei te komen. In de eeuwen van de Renaissance veranderden de grote Italiaanse steden van donkere middeleeuwse steden van hout in heldere steden van marmer. Woningen werden anders ontworpen en het leven in de stad kwam van de binnenplaatsen naar de straten en openbare pleinen.

Huwelijk en huiselijk leven

Huwelijken in het Italië van de Renaissance brachten de gebruiken van middeleeuws Italië op een ander niveau, want zelfs de armste families probeerden de rijken na te volgen. Zelfs een boerenmeisje moest voor een flinke bruidsschat zorgen om een andere familie te verleiden hun zoon aan te bieden. De moderne opvatting van het huwelijk als liefdesdaad was nog maar net begonnen en bruiloften van die tijd waren meer een sociaal contract tussen twee families. Toch waren ze nog steeds een tijd van vreugdevolle vieringen en de gasten verwachtten vaak goed gevoed en vermaakt te worden. Vóór het Concilie van Trente werden huwelijken voorgezeten door een magistraat en niet door een priester, volgens het Romeinse burgerlijk recht.

Sint Antonius deelt uit aan de armen

Vrouwen begonnen in de Renaissance een grotere rol te spelen in het sociale leven, hoewel hun rol van verzorger van huis en kinderen onveranderd bleef. De reden voor het huwelijk was nog steeds het voortbrengen van zonen, en van echtgenotes werd verwacht dat zij jonge jongens opvoedden tot gezonde en goed opgeleide jonge mannen. Het opvoeden van dochters was duur, omdat er een bruidsschat moest worden betaald, waardoor gezinnen uit de lagere klassen failliet konden gaan. In tegenstelling tot de Middeleeuwen hadden de Italiaanse vrouwen in de Renaissance echter veel meer bewegingsvrijheid, werd van hen verwacht dat zij een eigen wil hadden en in staat waren een mening te vormen. Hoewel zij de macht niet rechtstreeks konden uitoefenen, waren machtige vrouwen in de Renaissance vaak de zogenaamde ‘macht achter de troon’.

Voeding

De keuken en de eetgewoonten van de Italiaanse Renaissance stonden aan de wieg van veel van onze moderne opvattingen over voedsel. De overdadige banketten en de uitgebreide gerechten van die tijd hadden nog meer te maken met de Middeleeuwen, waar rijke eters vaak met z’n tweeën aten, waarbij ze hun keukengerei deelden en hun afval op de grond gooiden voor de honden. Het eten veranderde weinig voor de lagere klassen in de Renaissance, die nog steeds afhankelijk waren van donker brood, bonen, pasta of boekweit polenta.

Ondertussen begonnen de rijke Italianen van de Renaissance, vooral de Medici familie, zich los te maken van de eet tradities van vroeger en creëerden wat misschien wel de basis is voor de moderne gastronomische keuken. Zij begonnen ingrediënten uit de nieuwe wereld toe te voegen, zoals aardappelen en paprika’s, en zij introduceerden ook een nieuw gebruiksvoorwerp aan tafel, de vork. Vorken werden voor het eerst gezien in Italië tijdens een bezoek van een Byzantijnse prinses aan Venetië en werden oorspronkelijk afgekeurd door de kerk. De rijken begonnen hun maaltijden ook te nuttigen op borden van hout, metaal en later fijn porselein in plaats van hard brood (een trencher) zoals de armen. Natuurlijk had de elite toegang tot fijnere ingrediënten en exotische kruiden om hun maaltijden te bereiden, maar de mensen in Italië tijdens de Renaissance aten veel van hetzelfde voedsel, waaronder pasta en polenta.

Christus aan de Zuil (1480-1490) – Donato Bramante – Pinacoteca Brera, Milaan
Foto met dank aan Red_devil_666/Wikimedia

Festivals

De Renaissance was een gouden tijd van pracht en praal, waarin de rijken elkaar probeerden te overtreffen in openbare vertoningen. De redenen waren uiteenlopend, religieuze of wereldlijke vieringen werden met evenveel enthousiasme gehouden, alsof de Renaissance de vaak sombere tijden van middeleeuws Italië trachtte te vergeten. Deze gebeurtenissen waren ook momenten waarop rijk en arm zich vrijelijk vermengden, processies konden alle sociale lagen omvatten, van paus tot bedelaar.

Toen de tijd van de ridders op het slagveld eindigde met snoek en buskruit, werd hun vaardigheid met een lans steeds populairder als sport. Het steekspel was in heel Renaissance-Italië zeer populair als kijksport en talrijke andere openbare spelen, paardenrennen en zelfs stierengevechten brachten de mensen naar de grote openbare pleinen van de Italiaanse steden.

Verwezenlijkingen in de Renaissance

Literatuur

De Renaissancetijd in Italië is vooral beroemd vanwege de verschillende verworvenheden op het gebied van kunst en cultuur. Vele beroemde dichters behoorden tot dit tijdperk zoals Ludovico Ariosto, Poliziano, Marsilio Ficino, Matteo Maria Boriardo en Luigi Pulci. Italiaanse schrijvers en dichters hadden in deze periode verschillende bijdragen geleverd aan de wereld van de literatuur.

Fine Art

Piero di Cosimo, Visitation

Het idee dat de Renaissance een wedergeboorte of herontdekking was, wordt het best geïllustreerd door de manier waarop de grootste kunstenaars de werken van het oude Griekenland en Rome als hun basis gebruikten. In de schone kunsten van die tijd blijven de meesterwerken van steen, brons en verf tot de grootste menselijke prestaties behoren. Namen als Leonardo, Michelangelo, Raphael, Donatello en Botticelli zijn eeuwen na hun dood nog steeds een begrip. Onze moderne opvattingen over artistieke schoonheid worden in veel opzichten nog steeds bepaald door de verworvenheden van dit tijdperk. Ze namen veel over van de Ouden, maar de kunst van de Renaissance werd ook sterk beïnvloed door de Katholieke Kerk, waardoor iets ontstond dat uniek was voor die bepaalde plaats en tijd.

Architectuur

Hoewel de Italiaanse Renaissance nog veel gemeen had met vroegere tijden in Europa, begon ze ook met veel dat we nog steeds terugvinden in onze moderne wereld. Zoveel verworvenheden van de Renaissance zijn sindsdien overtroffen en toch blijven andere onaantastbaar. Michelangelo’s David en Leonardo’s Mona Lisa worden vandaag de dag misschien nog wel meer bewonderd dan toen zij eeuwen geleden werden geschapen.