In een rapport van de Senaatscommissie voor Inlichtingen van december jl. werd onthuld hoe twee psychologen betrokken waren bij het vormgeven van de “verbeterde verhoormethoden” van de CIA, waarbij gebruik werd gemaakt van de theorie van aangeleerde hulpeloosheid van psycholoog Martin Seligman om controversiële praktijken als waterboarding en slaaponthouding te rechtvaardigen – iets wat Seligman zelf heeft afgewezen.* Het probleem is dat, behalve dat het moreel verwerpelijk is, ondervragingsmethoden gebaseerd op geweld en intimidatie niet werken.
“Dwingende, confronterende methoden leiden er eigenlijk toe dat de gedetineerde zich afsluit,” zegt psycholoog Christian Meissner van de Iowa State University, die ondervragingstechnieken bestudeert. “Effectievere tactieken berusten op samenwerking, die kan worden bevorderd door gebruik te maken van sociale beïnvloedingsprincipes waarvan we weten dat ze goed werken.”
Volgens de American Psychological Association is het een psycholoog toegestaan te helpen bij verhoren als hij of zij aan bepaalde voorwaarden voldoet, waaronder “geen schade berokkenen”. Dus is er een ethische manier om een bekentenis uit iemand te krijgen?
Om dat uit te zoeken, riep president Barack Obama in 2009 de High Value Detainee Interrogation Group (HIG) bijeen, bestaande uit cognitieve en sociale psychologen en andere deskundigen. Deze winter publiceerde de HIG, geleid door Meissner, haar bevindingen in een speciale uitgave van Applied Cognitive Psychology. Ethische ondervragingen zijn niet alleen mogelijk; hun effectiviteit wordt ook krachtig ondersteund door onderzoek.
Hiernaast staan enkele van de meest interessante bevindingen van de HIG. Hoewel ontwikkeld voor de rechtshandhaving, is er geen reden om te denken dat deze strategieën niet ook zullen werken bij de leugenachtige tieners, echtgenoten en collega’s in uw leven als u iets tot op de bodem wilt uitzoeken.
1. Bouw een verstandhouding op. Zie het maar als een “goede agent”. Onderzoekers hebben ontdekt dat het overkomen als empathisch ervoor zorgt dat verhoorde doelen zich meer openstellen dan wanneer de verhoorder koud en beschuldigend is. Veel van de andere technieken die in het tijdschrift worden beschreven, zijn afhankelijk van een meewerkend doelwit, waardoor deze stap des te belangrijker is. “Het eerste wat je moet doen is samenwerking, verstandhouding, ontwikkelen,” zegt Meissner. “Als je eenmaal een meewerkend persoon hebt, is de vraag: Hoe krijg ik alle info van hen die ik kan krijgen?”
2. Vul de lege plek in. Om die info te krijgen, in plaats van directe vragen te stellen, vertel je je doelwit een verhaal over wat hij of zij heeft gedaan, waardoor de persoon gaat geloven dat je al weet wat er is gebeurd. Terwijl u het verhaal vertelt, zal de schuldige vervolgens details en correcties geven. Dit wordt de Scharff techniek genoemd, genoemd naar de ontwikkelaar ervan, Hanns Scharff, een Duitse ondervrager tijdens de Tweede Wereldoorlog. De techniek bleek meer informatie te ontlokken dan directe ondervraging in een studie uit 2014. Mensen die volgens deze methode worden ondervraagd, hebben ook de neiging om te onderschatten hoeveel ze delen.
3. Verras ze. Mensen die worden ondervraagd weten vaak dat ze onder verdenking staan, dus oefenen ze hun antwoorden van tevoren. Bovendien staan leugenaars onder hoge cognitieve druk omdat ze proberen hun verhaal kloppend te houden en tegelijkertijd kalm en beheerst te handelen. Als u hen iets onverwachts vraagt, struikelen ze vaak wanneer ze ter plaatse worden gebracht – waardoor u hen op een leugen kunt betrappen.
4. Vraag naar het verhaal achterstevoren. In tegenstelling tot wat de meeste mensen geloven, zijn waarheidsvertellers eerder geneigd om details toe te voegen en hun verhaal na verloop van tijd te herzien, terwijl leugenaars de neiging hebben om hun verhaal hetzelfde te houden. “Inconsistentie is eigenlijk gewoon een fundamenteel aspect van de manier waarop het geheugen werkt,” zegt Meissner. Een techniek die ondervragers gebruiken om die eigenaardigheid uit te buiten heet omgekeerd vertellen – mensen vragen om gebeurtenissen achteruit te vertellen in plaats van vooruit in de tijd. Deze strategie heeft een dubbel effect: In een ander HIG-onderzoek bleek dat omgekeerd vertellen twee keer zoveel details opleverde als chronologisch vertellen. Voor leugenaars wordt de taak moeilijker wanneer het omgekeerd wordt verteld; zij zullen eerder geneigd zijn het verhaal te vereenvoudigen of zichzelf tegen te spreken.
5. Hou bewijsmateriaal achter tot het cruciale moment. In een onderzoek van maart jl. bleek dat wanneer mensen vroeg in het interview werden geconfronteerd met mogelijk bewijs van hun wandaden, zij ofwel dichtklapten en een uiterst vijandige houding aannamen ofwel onmiddellijk hun gal spuwden, afhankelijk van het individu. In plaats van het risico van het eerste te lopen, adviseerden de onderzoekers waarheidszoekers een middenweg te nemen, door te zinspelen op bewijs zonder directe beschuldigingen te uiten – althans niet meteen.
*Erratum (4/15/15): Deze zin is na publicatie bewerkt om de naam van Martin Seligman te corrigeren.