Wat is utilitarisme?

Utilitarisme is een specifieke vorm van consequentialisme die zich richt op het grootste goed voor het grootste aantal. Nadat je je actiemogelijkheden hebt vastgesteld, vraag je je af wie er baat bij heeft en wie er nadeel van zal ondervinden. De ethische actie zou de actie zijn die het meeste goed doet voor de meeste mensen, of de minste schade toebrengt aan het minste aantal.

Hoe werkt utilitaristische redenering?

Eerdere utilitaristische denkers probeerden ethische besluitvorming te ‘verwetenschappelijken’. Zij ontwikkelden een ‘calculus’ die vergelijkbaar is met een moderne kosten-batenanalyse. In deze calculus werden de gevolgen van een actie afgewogen tegen de impact ervan op alle wezens met gevoel die erdoor zouden kunnen worden getroffen. Gevoelige wezens voelen pijn of plezier, dus kon de calculus rekening houden met het effect dat een actie zou kunnen hebben op zowel dieren als mensen.

De calculus hield rekening met verschillende factoren, zoals

■ Het aantal mensen en dieren dat baat zou hebben

■ Het aantal mensen en dieren dat schade zou ondervinden

■ Hoe intens het resulterende plezier zou zijn

■ Hoe lang het resulterende plezier zou kunnen duren

■ Hoe intens de resulterende pijn zou zijn

■ Hoe lang de resulterende pijn zou kunnen duren

Hoezeer een dergelijke calculus voor het oplossen van ethische problemen geïdealiseerd mag lijken, viel het utilitaristische denken samen met een oprecht verlangen om onnodig lijden te elimineren door te proberen een antwoord te vinden op de vraag: “Welke optie zal het grotere goed dienen?”

Utilitarisme benadrukt gelijkheid en bestrijdt eigenbelang van de kant van de ethische actor. Ter illustratie, laten we zeggen dat je vrijwillig hebt aangeboden om de verf te kopen voor de schutting die jij en je drie aangrenzende buren delen. De schutting moet in één kleur worden geverfd: bruin of wit. U geeft de voorkeur aan wit, maar uw buren willen bruin. Als u een utilitaire benadering zou hanteren, zou u bruine verf kopen omdat drie meer is dan één. Het feit dat u de verf koopt, geeft u niet meer gewicht in de beslissing.

Hoe is utilitaristisch redeneren toegepast?

Utilitaristisch denken heeft tot veel hervormingen geleid. Het hielp een einde te maken aan de mishandeling van dieren, wezen en kinderarbeiders, maar ook aan de wrede behandeling van volwassen arbeiders, gevangenen, armen en geesteszieken. Het leverde argumenten voor het afschaffen van slavernij en voor het opheffen van ongelijkheid tussen de seksen. Voor John Stuart Mill, een van de grondleggers van de theorie, dicteerden zowel de logica als de moraal dat het geluk van de ene persoon evenveel moest tellen als het geluk van een andere persoon. Dit principe werd toegepast op mensen, of ze nu rijk of arm, machtig of zwak waren.

Heden ten dage denken weinig mensen dat een ethische calculus ons precies kan vertellen hoe concurrerende belangen moeten worden afgewogen. Maar de meer algemene utilitaristische benadering van ethisch redeneren is nog steeds enorm invloedrijk. Het principe dat het geluk van elke persoon even belangrijk moet zijn als het geluk van elke andere persoon vereist dat een samenleving beslissingen neemt waarin de belangen van al haar leden op een evenwichtige, rationele manier worden afgewogen.

We kunnen het utilitarisme in actie zien bij veel inspanningen op het gebied van de volksgezondheid. Zo zijn kinderen op openbare scholen verplicht bepaalde vaccinaties te ondergaan. Dit is verplicht vanwege de resultaten: het gezond houden van mensen en het grotere goed: individuen kunnen bezwaar hebben tegen de vaccinaties, maar de wet richt zich op het grotere goed voor het grootste aantal.

Wat is de belangrijkste zwakte van het utilitarisme?

Het utilitaristische principe zegt dat mensen moeten handelen om het algehele geluk te bevorderen, maar dit principe lijkt het gebruik van mensen te rechtvaardigen op manieren die het idee dat individuele rechten niet mogen worden geschonden, niet respecteren. Dat wil zeggen, de utilitaristische benadering lijkt te impliceren dat het ethisch zou zijn om één persoon pijn te berokkenen als die handeling resulteert in een netto toename van geluk.

Hier volgt een klassieke vraag die wordt gesteld om deze potentiële zwakte in de utilitaristische benadering van ethisch redeneren bloot te leggen: Waarom niet de organen van één gezond persoon doden en oogsten om vijf patiënten te redden die daarna een gelukkig leven zullen leiden? De filosoof William James stelde dat het een “afschuwelijke…zaak” zou zijn als “miljoenen permanent gelukkig worden gehouden op de ene simpele voorwaarde dat een bepaalde verloren ziel aan de rand van de dingen een leven van eenzame marteling moet leiden,” maar die situatie lijkt in overeenstemming met het utilitarisme (James, 1891, n.p.).

James’ scenario inspireerde een kort verhaal van Ursula Le Guin, “Those Who Walk Away from Omelas,” waarin het geluk van een samenleving afhangt van het lijden van één kind. Sommige leden van deze samenleving kunnen niet met dit feit leven en “lopen weg van Omelas.”

De nadruk van de Utilitaristen op consequenties kan ook een zwakte zijn. Die nadruk kan leiden tot “eind goed, al goed” denken, waardoor mensen immorele daden kunnen rechtvaardigen als de uitkomst gunstig is. Men moet zich ook afvragen of we ooit zeker kunnen zijn van de gevolgen van onze daden. Als we iets doen waarvan we dachten dat het goede gevolgen zou hebben, maar uiteindelijk schaden we mensen, hebben we ons dan onethisch gedragen, ongeacht onze bedoelingen?

Hoe pas ik het utilitarisme toe in het echte leven?

Wanneer u voor een ethisch dilemma staat, stel uzelf dan de volgende vragen:

1. Welke optie zou betere resultaten opleveren?
2. Welke optie zou het grotere goed bevorderen?
3. Hoe kan ik de voordelen voor alle betrokkenen maximaliseren?
4. Hoe kan ik het lijden voor alle betrokkenen minimaliseren?