Deze publicatie is nu gearchiveerd.

Inleiding

Een jaar na de invoering ervan blijft de doeltreffendheid van het Amerikaanse stimuleringspakket van $787 miljard van president Barack Obama een punt van hevige discussie. De regering-Obama zegt dat het pakket miljoenen banen heeft gered en de binnenlandse groei heeft gestimuleerd. Sommige Republikeinse wetgevers beweren dat de belastingverlagingen van 288 miljard dollar in het kader van de Recovery and Reinvestment Act onvoldoende zijn geweest om de consumenten- en bedrijfsuitgaven te stimuleren, terwijl de overheidsuitgaven te hoog zijn geweest. Het verhoudingsgewijs grotere stimuleringsplan van China en de snellere opleving suggereren voor sommigen de ontoereikendheid van de Amerikaanse stimuleringsuitgaven. De Europese regeringen, die in verhouding kleinere bedragen voor stimuleringsmaatregelen begroot hebben dan de Verenigde Staten en China, hebben gemengde resultaten geboekt. Sommige Amerikaanse economen en Democratische wetgevers dringen erop aan meer uit te geven om een mogelijke “double dip”-recessie af te wenden. Andere economen maken zich zorgen over de enorme schuldenlast van het land, die het vertrouwen in de economie op de lange termijn ondermijnt.

Wat is het doel van stimuleringsplannen?

Economische of “fiscale” stimulering, zoals uiteengezet in deze CFR-begeleidster, is een instrument waarmee regeringen de economische groei kunnen stimuleren wanneer monetaire stimulering – waarbij het vooral gaat om het stimuleren of ontmoedigen van kredietverlening door de rentetarieven te variëren – onvoldoende blijkt. Op korte termijn houdt economische stimulans vaak in dat de consumentenuitgaven, de bedrijfsinvesteringen en de werkgelegenheid worden gestimuleerd door belastingverlagingen en openbare werken. Op langere termijn zijn door de overheid geleide investeringen in infrastructuur en technologie bedoeld om de individuele consumptie en het economisch concurrentievermogen te stimuleren door de kosten voor basisbehoeften zoals gezondheidszorg en energie te verlagen. Critici van economische stimuleringsmaatregelen voeren aan dat overheden er niet in slagen middelen toe te wijzen, waardoor stimuleringsmaatregelen hun beoogde effect verliezen. “Wat de overheid doet, is misschien niet slecht. Maar het is zelden optimaal. Noch een TSA-medewerker, noch een stimuleringswerker heeft evenveel kans als een ondernemer in de particuliere sector om een idee te bedenken en uit te voeren dat grote productiviteitswinst oplevert”, schrijft Amity Shlaes van CFR in een Bloomberg-opinie van januari 2010.

Wat waren de doelen van het stimuleringsplan van de regering-Obama?

De regering-Obama schetste (PDF) drie doelen van de herstelwet: 1) kortetermijnverlichting voor Amerikanen die het hardst door de recessie zijn getroffen; 2) overheidssteun op staatsniveau om de economie weer op gang te brengen; en 3) langetermijngroei door te investeren in bestaande infrastructuur en energie, onderwijs en gezondheidszorg. Republikeinse wetgevers hebben de aanhoudend hoge werkloosheid en trage groei aangevoerd als bewijs dat de doelstellingen van de herstelwet niet zijn gehaald. Volgens een rapport van september 2009 van het Center for Budget and Policy Priorities was de herstelwet niet bedoeld om de economie onmiddellijk nieuw leven in te blazen, maar om “de neerwaartse spiraal van de economie af te remmen en haar vervolgens te helpen zich in de loop van de tijd te herstellen”. Critici van de stimuleringsmaatregelen gaan volgens het rapport voorbij aan het feit dat de prognoses van de overheid en de particuliere sector de ernst van de neergang onderschatten voordat de herstelwet in werking trad. Volgens Benn Steil van de CFR zijn er te veel onbekenden om te kunnen oordelen. “Aangezien we niet kunnen weten wat er met de groei en de werkgelegenheid zou zijn gebeurd zonder het stimuleringspakket, kan niemand definitief zeggen wat het effect is geweest”, zegt hij.

Hoeveel van het geld is uitgegeven?

In januari 2010 schatte het Witte Huis dat 263,3 miljard dollar van de oorspronkelijke 787 miljard dollar, of ruwweg een derde van de totale stimulans, was uitgekeerd in de vorm van belastingverlagingen en toeslagrechten. Hoeveel daarvan daadwerkelijk is uitgegeven door staten, aannemers en particulieren is onduidelijk (U.S. News and World Reports). In een rapport van november 2009 (PDF) van de inspecteur-generaal van de Internal Revenue Service werd gewaarschuwd dat de IRS niet wist of de belastinguitgaven van de Recovery Act – zoals de First-Time Homebuyer Credit – legitiem werden geclaimd, omdat het Congres geen aanvullende documentatie voor nieuwe kredieten en aftrekposten had geëist.

Meer over:

Monetair beleid

Verenigde Staten

Wat kwalificeert als stimuleringsuitgaven is ook een kwestie van debat. In een interview in januari 2009 (PDF) stelde Adam Posen van het Peterson Institute for International Economics dat de totale uitgaven voor stimuleringsinitiatieven programma’s kunnen omvatten die verder gaan dan de Recovery Act, zoals de TARP-fondsen van 700 miljard dollar van de schatkist, uitbreidingen van de werkloosheidsverzekering, uitbreiding van de gezondheidszorg en aankopen door de Federal Reserve van door hypotheken gedekte waardepapieren. Het “cash-for-clunkers”-programma van de regering-Obama ter waarde van 3 miljard dollar, het programma dat in de zomer van 2009 inwoners van de VS stimuleerde om oudere auto’s in te ruilen voor nieuwe, zuinigere auto’s, is een ander voorbeeld.
Ongeacht de daadwerkelijk verspreide middelen, stellen sommige analisten dat het grootste deel van de stimulans al is uitgegeven in termen van effect. In een Atlantic-artikel van september 2009 zei rechtseconomiedeskundige Richard Posner dat, hoewel de feitelijke stimuleringsuitgaven gering zijn geweest, “de betekenis van het stimuleringsprogramma meer psychologisch is dan (vooralsnog) economisch.” Christina Romer, voorzitter van president Obama’s Raad van Economische Adviseurs, zei in oktober 2009 in een getuigenis voor het Gemengd Economisch Comité dat, hoewel de stimulans nog enkele jaren in de economie zal doorsijpelen, “de fiscale stimulans medio 2010 waarschijnlijk weinig zal bijdragen aan verdere groei.”

Hoeveel banen zijn er door de stimulans gecreëerd?

De Recovery Act was bedoeld om in twee jaar tijd 3,5 miljoen banen te creëren of te redden. In januari schatte het Witte Huis (PDF) dat tussen 1,5 en 2 miljoen banen konden worden toegeschreven aan het stimuleringspakket. In een CBO-verslag van november 2009 (PDF) wordt geschat dat de stimulans tot het einde van het derde kwartaal van 2009 600 000 tot 1,6 miljoen banen heeft gecreëerd. Republikeinse wetgevers en sommige economen bekritiseerden (WSJ) de schattingen van de Obama-regering, die trachtte banen mee te tellen die indirect bestonden als gevolg van stimuleringsprojecten en gebruik maakte van wat zij beschouwen als twijfelachtige methodologie.

In een getuigenis voor de Gemengde Economische Commissie van het Congres zei econoom Russell Roberts van de George Mason University dat de ramingen van de CBO onnauwkeurig waren, omdat ze uitgingen van de effecten van eerder beleid en economische modellen uit het verleden in plaats van actuele informatie. Roberts betoogde ook dat de stimulans meer banen zou hebben gecreëerd als zij op andere sectoren was gericht. Terwijl ruwweg de helft van het banenverlies sinds december 2007 in de bouw en de industrie is geweest, is meer dan 80 procent van de directe federale uitgaven gegaan naar de ministeries van Volksgezondheid en Human Services, het ministerie van Arbeid, het ministerie van Onderwijs en de Sociale Zekerheidsadministratie, zei hij, dat zijn agentschappen die “niet veel schoppen hebben.”

Brookings Institute fellow Gary Burtless zegt dat terwijl het stimuleringspakket meer financiering had moeten besteden aan “schopklare” banen, het Congres en de administratie, net als de meeste economische voorspellers, de ernst en duur van de recessie hebben onderschat. “We hebben vaak gezien in naoorlogse recessies dat tegen de tijd dat de mankracht in deze projecten wordt ingehuurd, de economie al ver in herstel is, en we maken ons zorgen over te veel overheidscontracten die concurreren met de particuliere sectoren.”

Hoe hebben de stimuleringsfondsen het gedaan op het niveau van de staat?

In februari 2009 schatte de regering-Obama hoeveel banen het stimuleringspakket in elke staat zou creëren. De grootste verwachte winnaars (PDF) waren Californië, Texas, New York en Florida, terwijl minder impact werd verwacht in minder dichtbevolkte staten zoals Alaska, North Dakota, Vermont en Wyoming.

Meer over:

Monetair beleid

Verenigde Staten

Meer op:

Monetair beleid

Verenigde Staten

Meer over:

Monetair beleid

Verenigde Staten

In een paper van mei 2009 van het Center for Economic and Policy Research (PDF) stellen Dean Baker en Rivka Deutsch dat het nationale effect van de stimuleringsmaatregelen is afgezwakt door begrotingstekorten op lokaal en staatsniveau. In tegenstelling tot de federale overheid, die de mogelijkheid heeft om meerjarige tekorten te boeken, is bijna elke deelstaatregering wettelijk verplicht om haar begroting elk jaar in evenwicht te brengen. Volgens het Center for Budget and Policy Priorities zal het tekort voor de staatsoverheden van 2009 tot en met 2011 naar verwachting meer dan 100 miljard dollar per jaar bedragen. Albert Keidel van de Carnegie Endowment stelt dat bij de Amerikaanse stimuleringsmaatregelen te veel geld naar belastingvoordelen is gegaan, in plaats van naar de financiering van meer projecten op staatsniveau om leraren en maatschappelijk werkers aan het werk te houden. Uit een rapport van december 2009 van het Center on Education Policy bleek dat meer dan de helft van de Amerikaanse staten niet over voldoende capaciteit beschikte om stimuleringsgerelateerde onderwijsinitiatieven uit te voeren en dat, hoewel stimuleringsfondsen helpen om de staatsbegrotingen te ondersteunen, het effect ervan op de verbetering van het onderwijs onduidelijk bleef.

Hoe heeft de stimulans het concurrentievermogen van het Amerikaanse bedrijfsleven beïnvloed?

Veel economen stellen dat investeren in infrastructuur de economische groei op lange termijn bevordert door de bedrijfskosten te verlagen en de productiviteit te verhogen. Volgens een paper (PDF) van januari 2009 van het Political Economy Research Institute van de Universiteit van Massachusetts zijn het bruto binnenlands product en de investeringen in openbare infrastructuur sinds de jaren vijftig samen gestegen en gedaald, terwijl de groei van de investeringen in infrastructuur sinds 1980 gemiddeld is achtergebleven bij de economische groei. Volgens Ronald Utt van de Heritage Foundation is de relatie tussen infrastructuuruitgaven en economische activiteit bescheiden en laat het effect ervan vaak op zich wachten.
Hoewel de Recovery Act meer dan 150 miljard dollar aan projecten voor openbare werken heeft besteed, vinden critici dat sommige initiatieven kortzichtig zijn. Volgens Bruce Katz, directeur van het Metropolitan Policy Program van het Brookings Institute, heeft de Recovery Act het concurrentievermogen van de VS bevorderd door werkgelegenheid op korte termijn te scheppen, maar lag de nadruk te veel op tijdelijke banen in de bouw in plaats van op duurzame werkgelegenheid. Het liep ook te veel financiering “via legacy-systemen, voornamelijk staatsdepartementen van vervoer, die de neiging hebben om fondsen toe te wijzen met een grotere focus op politieke in plaats van markt- en milieurendementen,” zei hij.

Meer over:

Monetair beleid

Verenigde Staten

Meer over:

Monetair beleid

Verenigde Staten

” veel afhankelijker van de consumptieve bestedingen van huishoudens dan China, wat China’s stimuleringstaak veel gemakkelijker maakt, aangezien de investeringsvraag daar gericht is op publieke goederen en diensten zoals infrastructuur.” – Albert Keidel, Atlantic Council

Meer over:

Monetair beleid

Verenigde Staten

Sommige wetgevers en economen beweren dat de stimuleringsbelastingverlagingen te zwaar waren gericht op individuen met een laag inkomen, wat volgens hen de groei minder beïnvloedt dan belastingverlagingen voor rijke individuen en bedrijven met een grotere capaciteit om uit te geven en te investeren. In een opiniestuk in Forbes van december 2009 beweert de voormalige econoom Bruce Bartlett van het ministerie van Financiën net het tegenovergestelde: De belastingverlagingen die door de stimulans aan rijke particulieren en bedrijven werden toegekend, hadden minder effect dan die voor particulieren met lagere inkomens. Hij haalt gegevens aan van het CBO, dat heeft vastgesteld dat belastingverlagingen voor mensen met een laag inkomen het BBP met niet minder dan 1,70 dollar deden toenemen voor elke uitgegeven 1 dollar aan stimuleringsgeld, terwijl die voor de rijken en voor bedrijven het BBP met hooguit 50 cent deden toenemen voor elke uitgegeven 1 dollar. Shlaes van CFR zegt dat de grootste tekortkoming van de belastingverlagingen van de stimuleringsmaatregelen de duur ervan was. Een effectieve belastingverlaging is “permanent, in tegenstelling tot getimed op de conjunctuurcyclus, een die zich geen zorgen maakt over waar het raakt in de inkomensschaal,” zegt ze.

Hoe verhoudt het stimuleringspakket van de VS zich tot die in Europa en China?

In november 2008 hebben de G20-leiders toegezegd budgettaire stimuleringsmaatregelen te zullen nemen om de binnenlandse vraag te stimuleren en een verdere daling van het mondiale bbp te voorkomen. In een document van het Brookings Institution van maart 2009 werden de relatieve omvang en samenstelling van de doorgevoerde stimuleringsmaatregelen als volgt vergeleken: De totale Amerikaanse stimuleringsmaatregelen (pakketten voor 2008 en 2009) vertegenwoordigden ruwweg 6 procent van het bbp van het land in 2008; Duitsland besteedde ruwweg 3,4 procent van zijn bbp aan stimuleringsmaatregelen; Groot-Brittannië besteedde 1,5 procent; en Frankrijk 0,7 procent. China, dat tijdens de economische neergang te lijden had onder een plotselinge ineenstorting van de export, heeft 4,8% van zijn bbp in 2008 besteed aan stimuleringsmaatregelen. Ook het aandeel van de stimuleringsmaatregelen dat naar belastingverlagingen en uitgavenmaatregelen ging, verschilde van land tot land. Groot-Brittannië bijvoorbeeld richtte zijn stimuleringsmaatregelen bijna volledig op belastingverlagingen; China richtte zijn stimuleringsmaatregelen bijna volledig op uitgavenmaatregelen; de Verenigde Staten zaten daar tussenin.

In zijn tweede kwartaalverslag aan het Congres zei de regering-Obama dat de Amerikaanse stimuleringsmaatregelen in de laatste drie maanden van 2009 tussen 1,5 en 3 procentpunten aan het Amerikaanse bbp hebben toegevoegd. In totaal groeide het Amerikaanse bbp in het vierde kwartaal van 2009 met 5,7 procent ten opzichte van het voorgaande kwartaal. Veel economen verwachten dat dit groeiniveau, zelfs als het door stimuleringsmaatregelen wordt aangedreven, halverwege dit jaar waarschijnlijk zal zijn afgenomen. China’s bbp-groei bereikte 10,7% in het vierde kwartaal van 2009, wat Keidel van de Atlantic Council deels toeschrijft aan het feit dat China zijn stimuleringsmaatregelen wijdde aan het stimuleren van de reële economie (het deel van de economie dat zich bezighoudt met het produceren van goederen en diensten, in plaats van het kopen en verkopen op de financiële markten), terwijl de Verenigde Staten aanzienlijke middelen besteedden aan het herstel van de financiële sector. Het Amerikaanse bbp is ook “veel afhankelijker van de consumptieve bestedingen van huishoudens dan dat van China, wat de stimuleringsopdracht van China veel gemakkelijker maakt, omdat de investeringsvraag daar gericht is op collectieve goederen en diensten zoals infrastructuur”, zegt hij.

Wat zijn de implicaties van de stimulans voor de staatsschuld?

Veel economen maken zich zorgen over het effect van meer overheidsuitgaven op de Amerikaanse schuldenniveaus. Het Amerikaanse tekort zal in 2010 naar verwachting 10,6 procent van het bbp bedragen, een niveau dat sinds de Tweede Wereldoorlog niet meer is voorgekomen. De regering-Obama voorspelt dat het tekort in 2011 8,6 procent van het bbp zal bedragen en het jaar daarop zal dalen tot 5,1 procent. Maar het IMF schat dat de totale schuld van de VS in 2014 een ongekende 110 procent van het bbp zal bereiken, deels vanwege de stijgende kosten voor gezondheidszorg en de tragere groei als gevolg van de financiële crisis. In december 2009 waarschuwde kredietbeoordelaar Moody’s dat de Verenigde Staten hun AAA-rating zouden verliezen (WSJ) als de overheid er niet in zou slagen het begrotingstekort terug te dringen. Maar volgens Uri Dadush en Bennett Stancil van de Carnegie Endowment zijn stimuleringsuitgaven veel minder verantwoordelijk voor begrotingstekorten dan dalende belastinginkomsten en uitgaven aan sociale voorzieningen.

Is meer stimulering nodig?

In februari stelde president Obama een banenplan van 100 miljard dollar voor met onder meer belastingverlagingen voor kleine bedrijven, programma’s voor het sociale vangnet en hulp aan de staat en lokale overheden. Republikeinen bekritiseerden het voorstel omdat het een nieuwe en onnodige ronde van stimuleringsuitgaven zou zijn die de groei van de particuliere sector zou verstikken. IMF-directeur Dominique Strauss Kahn drong er in januari 2010 echter bij de geavanceerde economieën op aan de stimuleringsmaatregelen niet te vroeg te versoepelen en de stimulering te richten op het scheppen van banen. Tijdens een briefing in januari 2010 voor de Council on Foreign Relations legde hoofdeconoom van de Wereldbank Justin Yifu Lin het Amerikaanse en mondiale dilemma als volgt uit: “Als je stopt met fiscale stimulering, krijg je een dip. Als je de stabiliteit van een fiscale stimulans handhaaft, is de intensiteit misschien niet genoeg.”