Wat is het correcte gebruik van het voornaamwoord jij in het Italiaans? Een verhaaltje ter inleiding: vandaag liet ik de hond van mijn moeder uit in Villa Sciarra in Rome, toen een jongedame van begin dertig tegen me begon te praten met het woord tu. Theoretisch zou ik beledigd moeten zijn, maar in werkelijkheid was ik best blij: ik voelde me er jong door – en wie wil zich nu niet jong voelen?

Ik verliet Italië 32 jaar geleden, toen iedereen de tu (tweede persoon enkelvoud) gebruikte om met mij te praten, maar nu, omdat ik helaas veel ouder ben, gebruiken de meeste mensen de derde persoon enkelvoud Lei (uit respect voor mijn leeftijd).

Er zijn echter uitzonderingen: ik rijd motor en op de een of andere manier, als ik op de mijne zit, gebruiken mensen de tu: misschien laten motoren je er jonger uitzien.

Manners en taalkundige registers vertellen ons dat we geacht worden Lei te gebruiken als een vorm van respect tegenover een persoon aan wie we ondergeschikt zijn (een leerling bij een leraar, bijvoorbeeld), die ouder is dan wij of die we niet kennen. Maar hoe werkt dat eigenlijk in de praktijk?

Wat is het verhaal met tu, lei en voi?

Het verhaaltje hierboven laat zien dat er een verschil is in het gebruik van voornaamwoorden als we Engels en Italiaans met elkaar vergelijken. Terwijl het Engels teruggrijpt op een neutraal gebruik van het voornaamwoord “you”, dat zowel voor de tweede persoon enkelvoud als meervoud wordt gekozen, vereist het Italiaans verschillende voornaamwoorden, afhankelijk van de geadresseerde.

Het enkele woord “you” heeft in het Italiaans twee hoofdvertalingen: tu en voi. Er is echter een derde optie die in een formele context wordt gebruikt om de afstand tussen de spreker en de luisteraar aan te geven, Lei.

Correct gebruik van het voornaamwoord “u” in het Italiaans: tu

Het voornaamwoord tu wordt in het Italiaans gebruikt wanneer men zich richt tot een persoon die we als onze gelijke beschouwen. Hier volgen enkele specifieke gevallen waarin het gebruik ervan gebruikelijk is:

– wanneer er geen groot verschil is in de leeftijd van de personen die aan het gesprek deelnemen;

– wanneer de personen die spreken een informele relatie hebben of vrienden zijn;

– wanneer we ons in een informele context bevinden en we geen enkele vorm van afstand willen markeren.

Correct gebruik van het voornaamwoord “u” in het Italiaans: lei

De Lei is de Italiaanse beleefdheidsuitdrukking, of formule di cortesia, zoals wij zeggen. Het wordt gebruikt in zeer specifieke situaties, zoals:

– wanneer sprekers verschillende sociale rollen hebben vanwege hun leeftijd, bijvoorbeeld als een kind tegen een volwassene spreekt;

– wanneer er een formele relatie bestaat tussen de adressant en de geadresseerde.

Hoewel het gebruik van Lei noodzakelijk blijft, moet worden opgemerkt dat het de laatste jaren ook losser is geworden, vanwege het toenemende informele karakter van professionele relaties als gevolg van het gebruik van e-mail en communicatie via sociale media.

Correct gebruik van het voornaamwoord “u” in het Italiaans: voi

En hoe zit het met voi?

Het voornaamwoord voi wordt gebruikt als het meervoud van tu, omdat het de tweede persoon meervoud is in het Italiaans en het wordt gebruikt wanneer we meer dan één persoon willen aanspreken. Het gebruik ervan, in deze context, is vrij eenvoudig.

Sommigen van u, echter, vooral degenen die zijn opgegroeid met Italiaanse grootouders, of familieleden hebben uit bepaalde gebieden van Italië – zoals het zuiden – zijn misschien ook bekend met voi gebruikt in een hoffelijkheidscontext in plaats van Lei. Dus, wat is het verhaal hier?

De voi werd als beleefdheidsvorm al sinds de 14e eeuw gebruikt, maar al in de 18e eeuw nam lei het over. Ten tijde van Mussolini werd het gebruik van lei in een formele context echter verboden, omdat het werd gezien als een vreemde invloed op onze taal.

Na het einde van de oorlog is het formele gebruik van voi min of meer uitgestorven. Het is op een of andere manier nog steeds gebruikelijk in het zuiden van Italië, maar niet meer zoveel als vroeger. Als het op hoog register taal aankomt, wordt tegenwoordig op scholen alleen nog de Lei vorm onderwezen, dus de meeste Italiaanse kinderen, zowel uit het Noorden als uit het Zuiden, kennen de voi gewoon niet meer. Sterker nog, volgens de moderne Italiaanse grammatica wordt het gebruik van voi niet meer geaccepteerd en wordt het beschouwd als een dialectale wijziging van correct Italiaans.

Hoewel, als je in het zuiden van Italië bent, wees niet verbaasd als je wordt aangesproken met een voi, zelfs als je alleen bent!

Voorbeeld:

Come stai? (tu) – Cosa desideri?

Come sta? (Lei) – Cosa desidera?

Come state? (voi) – Cosa desiderate?

Tu, Lei, voi: ter afsluiting

Beginsel, onthoud dat Lei de enige beleefdheidsvorm is die in het hedendaagse Italiaans wordt gebruikt, dus vermijd gewoon de voi: je gaat je leven veel eenvoudiger maken – en het klinkt toch al erg ouderwets. Als je mijn mening wilt weten: ik probeer altijd de tweede persoon enkelvoud te gebruiken als ik kan: Ik benijd de Engelse taal daarvoor.

Anna De Filippo en Paolo Nascimbeni

Uitgegeven door Francesca Bezzone