Orgaan- en weefseldonaties kunnen het leven van veel mensen die ziek of stervende zijn, redden en aanzienlijk verbeteren. Voor veel mensen met een ernstige of kritieke ziekte die verband houdt met orgaanfalen, is orgaantransplantatie de enige hoop op een gezond leven. Orgaan- en weefseldonatie houdt in dat organen en weefsels worden weggenomen bij iemand die is overleden (een donor) en getransplanteerd bij iemand die in veel gevallen ernstig ziek of stervende is (een ontvanger). Organen die kunnen worden getransplanteerd zijn onder andere het hart, de longen, de lever, de nieren, de darmen en de alvleesklier. Weefsels die kunnen worden getransplanteerd zijn onder meer hartkleppen en ander hartweefsel, bot, pezen, ligamenten, huid en delen van het oog, zoals het hoornvlies en of de sclera.

Organen die kunnen worden gedoneerd

Hart

Het hart pompt bloed rond in het lichaam, en het bloed brengt zuurstof naar alle andere organen. Als het hart het bloed niet goed kan rondpompen, kan de rest van het lichaam heel snel ziek worden. Sommige mensen met hartfalen, een virusinfectie of een aangeboren hartafwijking hebben een harttransplantatie nodig om te overleven. Harttransplantaties worden uitgevoerd wanneer alle andere vormen van medische behandeling hebben gefaald. Kunstharten kunnen tijdelijk worden gebruikt totdat er een menselijk hart beschikbaar is. Als het hele hart niet kan worden getransplanteerd, kunnen nog wel hartkleppen worden gedoneerd.

Longen

De longen leveren zuurstof aan het bloed en verwijderen kooldioxide. Longtransplantaties zijn vaak nodig voor mensen met taaislijmziekte of emfyseem, wier eigen longen niet genoeg zuurstof aan hun lichaam kunnen leveren. De twee longen kunnen samen in één ontvanger worden getransplanteerd of worden gescheiden en als afzonderlijke longen in twee ontvangers worden getransplanteerd. Veel mensen denken dat roken longdonatie in de weg staat. Dit is echter niet waar. Er zijn tests die op de Intensive Care kunnen worden gedaan om na te gaan hoe goed de longen werken en deze resultaten bepalen of donatie mogelijk is.

Nieren

De belangrijkste functie van de nieren is het filteren van afvalproducten uit het bloed. Als het lichaam uit de voeding heeft gehaald wat het nodig heeft, komen de afvalstoffen in het bloed terecht, worden ze door de nieren gefilterd en als urine uit het lichaam afgevoerd. Als de nieren beschadigd of ziek zijn en het bloed niet goed kunnen filteren, stapelen de afvalstoffen zich op in het bloed en beschadigen ze het lichaam. Mensen met ernstig nierfalen worden aan een dialyseapparaat gelegd, dat afvalstoffen uit het bloed filtert als de nieren dat niet kunnen. Veel van deze mensen zullen echter een niertransplantatie nodig hebben om in leven te blijven. De twee nieren kunnen samen in één ontvanger worden getransplanteerd, of gescheiden en in twee personen worden getransplanteerd.

Liver

De lever is een complex orgaan met vele functies. De belangrijkste functies zijn het in evenwicht houden van voedingsstoffen (bijv. glucose, vitaminen en vetten), het verwijderen van afvalstoffen en het regelen van de bloedstolling. Mensen met een stofwisselingsziekte aan de lever, hepatitis B of C en aangeboren leverafwijkingen zoals galblaasatresie kunnen allemaal een levertransplantatie nodig hebben om in leven te blijven. De lever is een uniek orgaan, omdat het kan hergroeien. Dit betekent dat een volwassen lever kan worden verkleind en in een klein kind kan worden getransplanteerd, waar de lever vervolgens met het kind kan meegroeien. Een andere mogelijkheid is dat de lever wordt gesplitst en bij twee ontvangers wordt getransplanteerd.

Pancreas

De pancreas bevat cellen, Eilandjes genaamd, die insuline produceren om de bloedsuikerspiegel van het lichaam te reguleren. Bij mensen met type 1-diabetes produceert de alvleesklier weinig of geen insuline en kan het uiterst moeilijk zijn om de bloedsuikerspiegel onder controle te houden, zelfs met insuline-injecties. Momenteel worden de meeste pancreastransplantaties uitgevoerd bij mensen met type 1-diabetes, die ook nierfalen kan veroorzaken. Daarom wordt de pancreas vaak samen met een nier van dezelfde donor getransplanteerd.

Weefsels die kunnen worden gedoneerd

Oogweefsel

Donatie van oogweefsel kan transplantatie van het hoornvlies en de sclera mogelijk maken. Het hoornvlies is het doorzichtige weefsel dat het gekleurde deel van het oog bedekt. Het laat licht door naar het netvlies, waardoor het zicht wordt hersteld. Hoornvliestransplantaties herstellen het zicht van mensen die gedeeltelijk of volledig blind zijn ten gevolge van beschadiging van het hoornvlies door een genetische aandoening, ziekte of verwonding. De sclera is het witte deel dat het oog omgeeft. Scleraltransplantaties worden uitgevoerd om blindheid als gevolg van verwondingen te voorkomen of bij mensen bij wie kanker uit het oog is verwijderd.

Bot

Gedoneerd botweefsel kan worden getransplanteerd om bot te vervangen dat verloren is gegaan als gevolg van tumoren of andere ziekten of ongevallen. Het wordt ook gebruikt om de genezing van fracturen te bevorderen, heup- en kniegewrichtsprotheses te versterken en om krommingen van de wervelkolom (scoliose) bij kinderen en tieners te herstellen. Afhankelijk van het soort transplantatie dat nodig is, kunnen meer dan tien mensen baat hebben bij één enkele botdonatie.

Huid

Mensen met een groot trauma, een infectie die de huid heeft beschadigd of vernietigd, of ernstige brandwonden, kunnen huidtransplantaties nodig hebben om weer gezond te worden. Wanneer huid wordt gedoneerd, wordt slechts een dun laagje weggenomen, een beetje zoals de huid die bij zonnebrand afschilfert. De huid wordt meestal van de rug en de achterkant van de benen van de persoon gehaald. Gemiddeld is er huid van drie donoren nodig voor één ontvanger.

Pezen

Weefsels waarmee spieren aan botten vastzitten. Pees transplantaties worden aanbevolen voor patiënten die hun spierfunctie hebben verloren als gevolg van zenuwletsel of schade aan de pezen. Het verbetert het leven van de ontvanger en maakt het pijnvrij.

Hartweefsel

Het hart kan als geheel orgaan worden gedoneerd, maar hartweefsels kunnen ook afzonderlijk worden gedoneerd. Gedoneerd hartweefsel, zoals hartkleppen, wordt voornamelijk gebruikt om aangeboren afwijkingen bij jonge kinderen en baby’s te herstellen. Het weefsel wordt ook gebruikt om zieke kleppen bij volwassenen te vervangen.