Door Marijke Vroomen Durning, RN

Contractuur van een gewricht na een amputatie van een ledemaat is een veel voorkomende complicatie, die ongeveer 3% tot 5% van de amputaties van een onderste ledemaat treft, en kan binnen enkele dagen na de ingreep beginnen. Wanneer ze gepaard gaan met het verlies van een ledemaat, treden contracturen het vaakst op in de gewrichten die zich het dichtst bij de amputatie bevinden, bijvoorbeeld de heup bij een transfemorale (boven de knie, of AKA) amputatie en de knie bij een transtibiale (onder de knie, of BK) amputatie. Het is begrijpelijk dat de verzorging van de operatiewond en pijnbestrijding na zo’n ingrijpende operatie op de eerste plaats komen, maar contractuurpreventie moet ook een onmiddellijke postoperatieve overweging zijn om de potentiële mobiliteit van de patiënt na de amputatie te maximaliseren.

Waarom contracturen optreden

Wanneer een ledemaat wordt verwijderd, wordt het gewricht boven het ledemaat niet langer onderworpen aan de trekkracht van de spieren en pezen van het ledemaat en trekt het gewricht zich op natuurlijke wijze omhoog of naar binnen. Als gevolg hiervan kunnen contracturen ontstaan terwijl de patiënt nog herstellende is en bedrust houdt, met beperkte toegang tot range-of-motion oefeningen. “Elke patiënt heeft waarschijnlijk wel een beetje contracturen,” zegt Robert Burcham, een gediplomeerd prothesist en zelf een transfemoraal geamputeerde. Op basis van zijn praktijk schat Burcham dat ongeveer 9 van de 10 mensen met een transfemorale amputatie een zekere mate van contractuur hebben. Helaas zijn niet veel patiënten zich bewust van deze mogelijkheid, wat waarschijnlijk de reden is waarom het zo vaak voorkomt, zegt hij.

Voorkomen van contracturen

Voorkomen van contracturen door het aanleren van gewrichtsoefeningen kan al voor de operatie beginnen. Veel mensen die ledematen verliezen zijn echter ernstig ziek of hebben te kampen met meerdere medische problemen, waardoor preoperatieve instructies onmogelijk zijn. Dit betekent dat de fysiotherapeut zo snel mogelijk na de operatie moet ingrijpen, zowel voor onderwijs als voor oefeningen. Het rekken en positioneren van een gewricht is van het grootste belang in de postoperatieve zorg, maar het is ook belangrijk om de patiënt aan te moedigen het gewricht gedurende de dag te bewegen zoals men dat bij normale activiteit zou doen. Bedrust, waarbij men meestal met het hoofdeinde van het bed enkele graden omhoog zit, draagt bij tot contracturen. Het verplaatsen van een patiënt van het bed naar een rolstoel of bedstoel kan vergelijkbare effecten hebben.

Er zijn veel oefeningen die kunnen worden gedaan naast de range-of-motion oefeningen. Hier zijn een paar voorbeelden: