De nier is een boonvormig orgaan dat zich aan de achterkant van het lichaam bevindt, onder de ribbenkast. Een mens wordt meestal geboren met twee nieren, die zich aan weerszijden van onze ruggengraat bevinden. De belangrijkste functie van de nieren is te fungeren als filter om het bloed te zuiveren van afvalproducten en hormonen aan te maken om de bloeddruk en de aanmaak van bloedcellen te ondersteunen. De nieren bestaan uit microscopisch kleine buisjes die als filtratie-eenheden fungeren. Terwijl zij het bloed filteren, hopen de afvalproducten zich op in urine, die de nieren verlaat via lange buizen, de urineleiders, die overgaan in de blaas waar de urine wordt opgeslagen en uiteindelijk uit het lichaam wordt gedreven.

Nierkanker (ook bekend als niercelcarcinoom) is een abnormale groei van de cellen die de tubuli van de nier bekleden. Kanker ontstaat wanneer normale cellen snel en onbeheerst beginnen te groeien. De normale afweer van het lichaam, gevormd door het immuunsysteem, is niet in staat de kankercellen te vernietigen omdat ze zo snel groeien. Als gevolg daarvan klonteren deze cellen samen en vormen een massa, die tumor of kanker wordt genoemd. Als een kankergezwel zich eenmaal begint te vormen, kan het ongecontroleerd blijven groeien en zich eventueel uitbreiden tot buiten het gebied waar het is begonnen. Microscopische stukjes tumor kunnen ook afbreken en zich via het bloed of het lymfestelsel naar andere plaatsen in het lichaam verspreiden. Deze verspreiding van tumorcellen wordt uitzaaiing genoemd. Uitzaaiing is wat kanker tot een dodelijke ziekte maakt.

Renaalcelcarcinoom

Renaalcelcarcinoom is de medische naam voor de meest voorkomende vorm van nierkanker. Dit jaar zullen in de Verenigde Staten ongeveer 33.000 nieuwe patiënten met niercelcarcinoom worden gediagnosticeerd. Veel factoren zijn geïdentificeerd als mogelijke oorzaken van niercelcarcinoom. Deze omvatten: roken van sigaretten, dat het risico verdubbelt en bijdraagt aan maar liefst een derde van de gevallen; zwaarlijvigheid; hoge bloeddruk en hoge bloeddruk-gerelateerde medicijnen; beroepsmatige blootstelling aan aardolieproducten, zware metalen of asbest; en hormonale onevenwichtigheden.

Van oudsher ontdekten veel patiënten met nierkanker hun ziekte doordat ze bloed in de urine zagen, een massa aan de zijkant van hun lichaam opmerkten, of pijn in de zij (flank) hadden. Helaas openbaart nierkanker zich niet altijd op deze manieren en veel nierkankers blijven onopgemerkt totdat ze erg groot worden, simpelweg omdat er geen tekenen of symptomen zijn die specifiek op de diagnose duiden. Op dit moment zijn er geen laboratoriumtests beschikbaar om nierkanker specifiek op te sporen. Er zijn echter wel een aantal waarschuwingssignalen die u kunnen waarschuwen voor de mogelijkheid van nierkanker. Deze zijn: bloed in de urine (zelfs onder de microscoop), ongemak in de zij of in de rug dat niet weggaat, zich moe voelen, hun eetlust verliezen, gewichtsverlies ervaren zonder op dieet te gaan, abnormale bloedwaarden hebben. Veel patiënten hebben nooit symptomen en de diagnose kanker wordt gesteld wanneer zij worden onderzocht of getest voor een ongerelateerde klacht of bij een gewoon doktersbezoek. Dergelijke “incidentele” bevindingen zijn de manier waarop de meeste niertumoren worden ontdekt.

De meeste onderzoeken die een arts zal bestellen om vast te stellen of u inderdaad een niercelcarcinoom hebt, zijn radiologische onderzoeken. Een echografisch onderzoek is een gebruikelijk eerste onderzoek: het maakt een foto van de nier die op een televisiescherm kan worden gezien. Echografie is een zeer gevoelige techniek om vaste tumoren te onderscheiden van vloeibare tumoren (cysten). Voor de diagnose van nierkanker is vaak een CT-scan of een MRI-scan nodig. Dit zijn geavanceerde beeldvormende onderzoeken die de organen van het lichaam zeer nauwkeurig in beeld brengen en die worden beschouwd als de beste test om de aanwezigheid van massa’s in de nier vast te stellen. MRI kan ook worden gebruikt om te controleren op de aanwezigheid van tumoren in de bloedvaten van de nieren. Er kan een botscan worden besteld om te bepalen of de nierkanker is uitgezaaid naar de botten. Een nierscan kan helpen bepalen hoe goed de nieren functioneren. Er kan bloedonderzoek worden verricht om te kijken naar abnormale creatininespiegels, een teken dat de nieren niet goed functioneren, of abnormale leverenzymen, die erop kunnen wijzen dat de kanker zich in de lever bevindt.

Met “stadium” wordt het proces bedoeld waarbij wordt vastgesteld hoeveel kanker er in het lichaam aanwezig is en waar deze zich bevindt. Aan alle vormen van kanker wordt vóór de behandeling een “stadium” toegekend. Dit stadium is belangrijk omdat het helpt de prognose te bepalen en het soort behandeling dat het meest heilzaam zou zijn. Het stadium van de kanker is eenvoudigweg een manier om de omvang van de tumor te bepalen: of de kanker zich alleen in de nier bevindt, of dat hij is uitgezaaid naar andere plaatsen in het lichaam. Om een kankerstadium te bepalen, kunnen verschillende diagnostische onderzoeken worden uitgevoerd: beeldvorming van de buik, het bekken, de borstkas en misschien ook het hoofd. Er kan een röntgenfoto van de borstkas worden gemaakt, een botscan worden gemaakt en/of bloed worden onderzocht.

Stadia van niercelcarcinoom:

◦ Stadium I: De kanker bevindt zich alleen in de nier en de tumor is 7,0 cm in doorsnede of minder groot.

◦ Stadium II: de kanker zit alleen in de nier, maar de tumor is groter dan 7,0 cm in doorsnede.

◦ Stadium III: de tumor in de nier kan van elke grootte zijn, maar hij reikt tot buiten de weefsellaag (Gerota’s fascia) die de nier en de bijnier omsluit. Bovendien kan de kanker zijn uitgezaaid naar bloedvaten die het bloed van de nier afvoeren, of naar de aangrenzende bijnier.

◦ Stadium IV: De tumor in de nier reikt verder dan de fascia van Gerota en/of de kanker is uitgezaaid naar een of meer lymfeklieren in de buurt van de nier. Bovendien kunnen er aanwijzingen zijn dat de kanker is uitgezaaid naar andere organen in het lichaam, zoals de longen, de lever, de hersenen of de botten.

Het stadium van de kanker, evenals de leeftijd en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt, helpen bij het bepalen welke behandeling het meest effectief zal zijn. Chirurgie is meestal geïndiceerd voor de behandeling van nierkanker. De operatie kan bestaan uit een radicale nefrectomie, waarbij de hele nier en de weefsels eromheen worden verwijderd, of een gedeeltelijke nefrectomie (nefronsparende operatie), waarbij alleen het deel van de nier wordt verwijderd waarin de tumor zit. In het algemeen brengt een radicale nefrectomie het vermogen van het lichaam om afvalstoffen te filteren niet in gevaar als de patiënt een normale andere nier heeft: veel mensen kunnen gezond leven met slechts één nier. Toch wordt, waar mogelijk, de voorkeur gegeven aan een gedeeltelijke nefrectomie, omdat de patiënt dan na de operatie over de grootste hoeveelheid normale nierfunctie beschikt.

Voor het uitvoeren van nieroperaties worden zowel open als minimaal-invasieve (laparoscopische en/of laparoscopische) operatietechnieken met robotondersteuning gebruikt. Laparoscopische en robotchirurgie zijn minimaal invasieve technieken waarbij de chirurg de anatomie bekijkt en de operatie uitvoert met behulp van een camera en instrumenten die door kleine gaatjes in de huid van de patiënt worden ingebracht. Minimaal invasieve benaderingen hebben de voorkeur vanwege het snellere herstel dat ze bieden. De bijnier, die zich boven de nier bevindt, kan al dan niet worden verwijderd, afhankelijk van de individuele situatie. Lymfeklieren rond de nier kunnen al dan niet worden verwijderd, afhankelijk van de individuele situatie. Deze kwesties kunnen het best worden besproken door de patiënt en zijn of haar chirurg.

Rchirurgische behandelingsopties voor nierkanker

De meeste solide niertumoren worden incidenteel ontdekt – dat wil zeggen dat ze bij toeval worden gevonden tijdens radiologische onderzoeken die worden uitgevoerd tijdens de behandeling van een niet-verwante medische aandoening. De meeste van deze niertumoren zijn kankergezwellen. Gelukkig kunnen veel van deze tumoren met een operatie worden genezen. Sommige niertumoren zijn niet kankerachtig en cysten (met vloeistof gevulde tumoren) kunnen zowel kankerachtig als goedaardig zijn. Het relatieve risico dat een bepaalde niermassa kanker is, is voornamelijk gebaseerd op radiologische kenmerken (zoals vaste of cysteuze componenten, onregelmatige vorm en de aanwezigheid van vet). Toch zijn de meeste “vaste, contrastverhogende massa’s” of “complexe cystische laesies” (in het medische lexicon) kankerachtig en moeten ze in het algemeen worden verwijderd.

Er is een breed scala van therapeutische opties beschikbaar voor de behandeling van niercelcarcinoom. Deze omvatten: radicale nefrectomie (verwijdering van de hele nier), en gedeeltelijke nefrectomie (verwijdering van alleen het kankergezwel in de nier). Daarnaast is voor sommige laesies geen behandeling nodig en kunnen ze worden gevolgd met beeldvormend onderzoek (actieve bewaking) en verschillende behandelingen met geneesmiddelen die in combinatie met of in plaats van een operatie kunnen worden gebruikt, afhankelijk van de grootte en de omvang van de tumor.

Radicale nefrectomie

Hierbij worden de hele nier, de aangrenzende bijnier en het omringende vetweefsel (dat zich allemaal binnen de fascie van Gerota bevindt) verwijderd. Deze operatie wordt vaak toegepast bij grote niercelcarcinomen die niet vatbaar zijn voor een gedeeltelijke nefrectomie. Radicale nefrectomie kan zowel open als laparoscopisch (minimaal invasief) worden uitgevoerd. Het herstel na laparoscopische chirurgie is sneller en wordt daarom waar mogelijk bij voorkeur uitgevoerd.

◦ Als de tumor omringende organen (zoals de lever of de milt) binnendringt of de vena cava inferior betreft, kunnen deze structuren naast de nier worden verwijderd. Afhankelijk van de plaats en de omvang van deze plaatselijk vergevorderde ziekte, kunnen open of laparoscopische technieken worden gebruikt.

◦ Vaak wordt deze operatie gecombineerd met een lymfeklierdissectie.

◦ Grotere niertumoren kunnen zelfs na volledige chirurgische verwijdering terugkomen. Daarom kunnen na de operatie geneesmiddelen tegen kanker (systemische medische therapie) worden gegeven om terugkeer te helpen voorkomen.

Partiële nefrectomie

Partiële nefrectomie wordt ook wel nefronsparende chirurgie genoemd. Hierbij wordt alleen de tumor verwijderd, terwijl het omliggende normale nierweefsel intact wordt gelaten. Deze operatie heeft de voorkeur bij de operatie van nierkanker en is van cruciaal belang als een patiënt nierfalen heeft of dreigt te krijgen (zoals ernstige hoge bloeddruk, nierstenen, diabetes). Ze wordt ook gebruikt voor patiënten die één nier of tumoren in beide nieren hebben.

◦ Gedeeltelijke nefrectomieën kunnen open of laparoscopisch (minimaal-invasief) worden uitgevoerd met behulp van een robot. Het herstel na laparoscopische chirurgie is sneller en heeft daarom waar mogelijk de voorkeur.

◦ Gedeeltelijke nefrectomie is een gecompliceerdere operatie dan het verwijderen van de hele nier en een patiënt die een potentiële kandidaat is voor nefronsparende chirurgie zou moeten overwegen om te worden beoordeeld in een academisch medisch centrum dat een groot aantal gedeeltelijke nefrectomieën uitvoert, zoals de urologische oncologische chirurgen met een fellowshipopleiding van de afdeling Urologie van de UMass.

Transitional Cell Cancer

Een tweede vorm van nierkanker wordt transitional cell cancer genoemd. Deze vorm van kanker lijkt sterk op blaaskanker en kan de nier of de urineleiders betreffen, de buisjes die de nier legen en de urine naar de blaas afvoeren. Deze kankersoorten zijn relatief zeldzaam en treffen jaarlijks ongeveer 4.000 mensen in de Verenigde Staten. Er is een sterk verband met blootstelling aan roken en werk in de chemische en petroleumindustrie. Het is belangrijk bij deze patiënten de blaas te onderzoeken op de aanwezigheid van kanker, omdat gelijktijdige aandoeningen vaak voorkomen. Daarom ondergaan de meeste patiënten met overgangscelkanker van de bovenste luchtwegen (nieren of urineleiders) ook een cystoscopie, een onderzoek van de blaas met een klein telescopisch instrument.

De omvang van de kanker, alsmede de leeftijd en de algemene gezondheidstoestand van de patiënt, helpen bij het bepalen van de behandeling die het meest effectief zal zijn bij overgangscelkanker. De meest waarschijnlijke eerste behandeling zal chirurgisch zijn. De operatie bestaat bijna altijd uit een nefroureterectomie, waarbij de hele nier en urineleider, het weefsel eromheen en een klein “manchet” van de blaas waar de urineleider insteekt, worden verwijderd.

Als de tumor beperkt is tot een klein deel van de urineleider, kan de patiënt in aanmerking komen voor een ureterectomie. Bij deze operatie wordt het gedeelte van de urineleider met de kanker verwijderd en worden de twee uiteinden weer met elkaar verbonden, waarbij de nier op zijn plaats blijft. Of deze operatie geschikt is, hangt af van de agressiviteit, de plaats en de omvang van de kanker en de standaardbehandeling blijft nefroureterectomie (verwijdering van de hele nier, urineleider en het blaasmanchet). In zeer selecte gevallen kan een patiënt een endoscopische operatie ondergaan, waarbij de tumor wordt verwijderd terwijl de nier en urineleider intact worden gelaten. Dit wordt zelden gedaan en is meestal voorbehouden aan patiënten met een slechte gezondheid, een slechte nierfunctie en zeer kleine, zeer oppervlakkige en zeer niet-agressieve tumoren.

Nefroureterectomie

◦ Hierbij worden de nier, de urineleider en het manchet van de blaas met al het omliggende weefsel verwijderd.

◦ Nefroureterectomie kan op een open, laparoscopische (minimaal invasieve) of robotondersteunde laparoscopische manier worden uitgevoerd.

◦ Nefroureterectomie kan worden gecombineerd met verwijdering van de regionale lymfeklieren en, in zeldzame gevallen, verwijdering van de blaas (cystectomie).

◦ Bij een ureterectomie wordt de urineleider geheel of gedeeltelijk verwijderd, waarbij de nier intact wordt gelaten. Ureterectomieën kunnen open of laparoscopisch (minimaal invasief) worden uitgevoerd.

◦ Bij een endoscopische operatie wordt een overgangscelkanker van de nier of de urineleider verwijderd met een telescoop die via de plasbuis in de blaas wordt ingebracht. Deze operatie wordt niet vaak uitgevoerd.

◦ Als de kanker is uitgezaaid naar weefsel rond de nier of urineleider, of als de kanker is uitgezaaid naar verre organen (zoals de long of de lever), kan naast een operatie ook een behandeling met medicijnen (chemotherapie) worden toegepast.

Andere nierkankers

Er zijn nog andere tumoren die de nier kunnen aantasten. Niersarcomen worden op dezelfde manier behandeld als niercelcarcinomen, maar vaak moet er chemotherapie aan worden toegevoegd. Angiomyolipomen (een tumor die bestaat uit vet, spieren en bloedvaten) kunnen op verschillende manieren worden behandeld: met een operatie, embolisatie (blokkeren van de bloedtoevoer naar de tumor) en observatie. Lymfomen worden behandeld met medicamenteuze therapieën. Oncocytomen zijn goedaardige laesies die lijken op niercelcarcinomen en de diagnose wordt vaak gesteld na een operatie.