Ellsworth Kelly, beschouwd als een van de grote Amerikaanse kunstenaars van de 20e eeuw vanwege zijn baanbrekende werk in minimalistische schilder- en beeldhouwkunst, overleed zondag in zijn huis in Spencertown, New York, op de leeftijd van 92 jaar. Erkend om zijn levendig gebruik van geometrische blokken en intense kleuren, bouwde Kelly gedurende zeven decennia een reputatie op voor kleurrijke abstractie en werken die de essentie van hun onderwerpen onderzochten.

Zijn vroegste kunstwerken werden gemaakt in dienst van de Verenigde Staten, als onderdeel van een speciale camouflage-eenheid in Frankrijk tijdens de Tweede Wereldoorlog. Kelly en zijn collega-kunstenaars-soldaten hadden de opdracht de Duitsers voor de gek te houden door met rubber en hout nep-tanks en -vrachtwagens te bouwen, zodat ze dachten dat de massa’s geallieerde troepen op het slagveld veel groter waren dan de werkelijkheid. Hoewel dit een onconventionele vroege training lijkt voor een kunstenaar, bleek het een passende voor Kelly.

“Hij was in staat om te begrijpen dat er deze realiteiten waren die voor de meesten van ons gecamoufleerd zijn,” zegt Virginia Mecklenburg, hoofdconservator van het Smithsonian American Art Museum. “Hij kon die realiteiten oproepen – een duidelijk gevoel van zwaartekracht, of de fysica van gewicht en momentum waar we zelden in tastbare termen over nadenken. Hij was in staat dat over te brengen.”

Na zijn diensttijd, schreef Kelly zich in aan de School van het Museum of Fine Arts in Boston en keerde in 1948 terug naar Parijs, waar hij een scala aan invloeden absorbeerde, waaronder Picasso en Matisse, Aziatische kunst en Romaanse kerken. Hij keerde terug naar de Verenigde Staten en presenteerde zijn eerste solotentoonstelling in 1956. Drie jaar later werd Kelly’s werk opgenomen in de tentoonstelling 16 Americans van het Museum of Modern Art (MoMA). Zijn geometrisch abstracte werken, samen met die van andere Amerikaanse schilders zoals Ad Reinhardt en Brice Marden, werden in 1959 door kunsthistoricus Jules Langsner “hard-edge painting” genoemd.

Tijdens de jaren zestig baande hij zich een eigen weg, los van de kunstwerelden in New York en Parijs. Mecklenburg zegt dat wat zij opmerkelijk vindt aan zijn werk, de manier was waarop hij de architectuur, beelden en andere beelden die hij in de wereld en in de kunst zag, terugschroefde tot directe, viscerale abstracties. Door gebruik te maken van basiskleuren – blauw, groen, wit, zwart – en enkele doeken (die later overgingen in meervoudige doeken en beeldhouwwerk) creëerde hij uitspraken die “minder beschrijvend dan evocatief” waren, zoals zij het uitdrukt.

“Het kost tijd om ernaar te kijken, maar als je eenmaal een stapje terug doet, realiseer je je dat je naar iets kijkt dat je steeds opnieuw hebt gezien,” zegt Mecklenburg, die als voorbeeld het schilderij “Blue on White” uit 1961 geeft dat in het American Art Museum wordt tentoongesteld en dat volgens haar doet denken aan een blad dat zich ontvouwt. “Plotseling begin je te begrijpen dat als je narratieve ideeën loskoppelt, hoe sterk de visuele impuls in ieder mens is.”

Hij exposeerde in 1966 op de Biënnale van Venetië (en zou in de jaren daarna nog drie keer exposeren), had in 1973 zijn eerste Amerikaanse overzichtstentoonstelling in het MoMA, en zes jaar daarna zijn eerste grote Europese overzichtstentoonstelling in het Stedelijk Museum in Amsterdam.

“Ellsworth Kelly maakte de overgang van de naoorlogse geometrische abstractie naar de minimalistische beweging die in de vroege jaren zeventig begon,” zegt Valerie Fletcher, senior curator van het Hirshhorn Museum and Sculpture Garden, dat 22 van Kelly’s werken bezit, waaronder “White Relief over Dark Blue” uit 2002, te zien op de derde verdieping van het museum, en een titelloze sculptuur uit 1986 die in de tuin staat opgesteld. “Als je naar zijn schilderijen kijkt in vergelijking met anderen van zijn generatie, zijn ze veel eenvoudiger.”

Sommige van deze werken krijgen een “totemische” kwaliteit, zoals Mecklenburg het omschrijft, wijzend op “Memorial”, zijn wandsculptuur van vier witte panelen in het United States Holocaust Memorial Museum. “Hoe praat je over iets van die omvang?”, vraagt ze. “Er zijn of een miljoen woorden of geen woorden, en hij koos voor geen woorden.”

Zijn eenvoudige, geometrische benadering had invloed op de volgende generatie minimalisten-Frank Stella, Donald Judd, en anderen – met werken die de essentie van ideeën of emoties op tastbare en tactiele manieren onderzochten.

“Hij had een enorme invloed op de kunstwereld, maar het werk spreekt op een viscerale manier tot wie ernaar kijkt,” voegt Mecklenburg eraan toe. “Ik moet zeggen dat veel van zijn werk een gevoel van vreugde en een gevoel van energie uitstraalt. Je komt als het ware terug in het centrum als je ernaar kijkt.”