Watson kan de genetische overerving van trauma’s bagatelliseren. Maar als zijn stelling dat de daden en opvattingen van de ouder de richting van het kind bepalen, zou het uiteindelijke effect dan heel anders zijn?

De stoutmoedige overtuigingen van Watson hebben de psycholoog Albert Bandura’s sociale leertheorie geïnformeerd. Bandura, die in de jaren zestig werkte, stelde dat sociaal gedrag voor een groot deel door observatie werd aangeleerd. In een reeks nu beroemde experimenten, uitgevoerd in 1961 en 1963, plaatste Bandura kinderen in een speelkamer vol speelgoed, met een volwassen model aan de andere kant van de kamer. In de ene groep gedroeg het volwassen model zich agressief tegenover een opblaasbare Bobo-pop, door er op te slaan, met een hamer op te slaan en hem verbaal te beledigen. In de andere groep speelde het volwassen model vreedzaam met de pop. Toen de kinderen vervolgens naar een aparte kamer werden gebracht en de kans kregen om met hun eigen Bobo-pop te spelen, hadden degenen die waren blootgesteld aan het gewelddadige model meer kans om fysiek en verbaal agressief te zijn.

Kinderen die gewelddadig gedrag observeerden bij volwassen modellen hadden veel meer kans om zelf ook gewelddadig gedrag te vertonen, waarbij vervolgexperimenten aantoonden dat dergelijk gewelddadig gedrag vaak maandenlang aanhield.7

Natuurlijk of door opvoeding, wij mensen groeien en leven in de schaduw van onze ouders en onze opvoeding – vooral als het gaat om trauma’s en tragedies.

Op het eerste gezicht staan de principes van de Verlichting lijnrecht tegenover die van de Griekse tragedie. Jean-Jacques Rousseau zei dat “alles goed is als het de handen van de Auteur der dingen verlaat; alles ontaardt in de handen van de mens”. Net als andere verlichtingsdenkers geloofde hij dat de natuur van de mens zuiver en onaangetast was, en dat het de maatschappij en andere mensen waren die haar bedierven. In heel Europa in die “lange 18e eeuw” pleitten filosofen als Voltaire, Thomas Paine en Adam Smith voor rede en zelfbeschikking boven wat zij beschouwden als de oude-wereld vulgariteiten van religieuze orthodoxie, bijgeloof, en heilige oorlogen. Hun ideaal was zelfverbetering, rationaliteit en een ijverig toegepaste vrije wil. Door de lens van de Verlichting werd de mensheid bevrijd van het verleden.

De hoofdpersonen van de grote Griekse tragedies daarentegen zijn gevangenen van het noodlot, gedwongen om erfelijke vloeken en voorouderlijke trauma’s uit te spelen. Hun levens zijn allesbehalve manifestaties van vrije wil en zelfbeschikking. En zelfs wanneer een held een zekere macht lijkt uit te oefenen – Oedipus van Sofokles is daarvan het perfecte voorbeeld – dan is dat alleen maar om uiteindelijk zijn machteloosheid te onthullen, of wat Christopher Rocco “alle dubbelzinnigheden en ironieën van de verlichting zelf” noemt.8 Hoe verder Oedipus zijn wilskracht oprekt, hoe harder hij zich vastklampt aan zijn voorbestemde bestemming. Het is niet zo dat de Griekse tragici vreemdelingen waren van vrije wil en zelfverwerkelijking. Ze begrepen alleen dat de eigenschappen die uiteindelijk door de Verlichting zouden worden verheerlijkt, niet eenzijdig konden worden aanvaard; er waren altijd andere krachten aan het werk.

In zijn essay “Ancestral Curses” (Vervloekingen van voorouders) uit 1999, hekelt de classicus Martin West de neiging van andere critici om te verwijzen naar de term overgeërfde vloek “wanneer ze bedoelen overgeërfde schuld, of een soort genetische corruptie, of aanhoudende maar onverklaarbare tegenspoed”. Voorouderlijke vloeken, genetische corruptie. De verwarring is veelzeggend: Bestudeer beide goed genoeg, en de grens tussen beide vervaagt. Het zijn de beladen connotaties van het woord “vloek” – bovennatuurlijk, occult, folkloristisch – die ons op het verkeerde been zetten.

Als we een vloek opvatten als niets meer of minder dan die dubbele helix die door onze chromosomen kronkelt, of de harde lessen van het behaviorisme, hoeveel is ons begrip van het lot dan werkelijk veranderd in tweeënhalf millennium?

Mike Mariani is schrijver en onderwijzer en woont in Hoboken, NJ. Zijn werk is verschenen in The Atlantic, Newsweek, Pacific Standard, The Guardian, en anderen. U kunt hem volgen @mikesmariani.

1. Gagné, R. Ancestral Fault in Ancient Greece Cambridge University Press, New York, NY (2014).

2. Hughes, V. Epigenetica: de zonden van de vader. Nature 507, 22-24 (2014).

3. Champagne, F.A., et al. Maternale zorg geassocieerd met methylering van de oestrogeenreceptor -α1b promotor en oestrogeenreceptor-α expressie in het mediale preoptische gebied van vrouwelijke nakomelingen. Endocrinology 147, 2909-2915 (2006).

4. Moore, M.S. Can PTSD become hereditary? Pacific Standard (2011).

6. Burt, S.A. Zijn er zinvolle etiologische verschillen binnen antisociaal gedrag? Resultaten van een meta-analyse. Clinical Psychology Review 29, 163-178 (2009).

7. Nolen, J.L. Bobo pop experiment. Encyclopaedia Britannica.

8. Rocco, C. Tragedy and Enlightenment: Athenian Political Thought and the Dilemmas of Modernity University of California Press, Berkeley, CA (1997).