Origami (Japans: 折り紙; ori, vouwen, en kami, papier; “papier vouwen”) is de Japanse kunst van het papiervouwen. Het doel van deze kunst is om driedimensionale papieren figuren te maken met behulp van geometrische vouwen en vouwpatronen. Tegenwoordig verwijst origami naar alle soorten papiervouwen, zelfs die van niet-Japanse oorsprong.

Origami maakt slechts gebruik van een klein aantal verschillende vouwen, maar die kunnen op verschillende manieren worden gecombineerd om ingewikkelde ontwerpen te maken. In het algemeen beginnen deze ontwerpen met een vierkant vel papier, waarvan de zijden verschillende kleuren kunnen hebben, en gaan meestal te werk zonder het papier te snijden. In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, is de traditionele Japanse origami, die sinds de Edo-periode (1603-1867) wordt beoefend, vaak minder strikt over deze conventies, en snijdt soms het papier tijdens de creatie van het ontwerp (Kirigami, 切り紙) of begint met rechthoekige, cirkelvormige, driehoekige of andere niet-vierkante vellen papier.

Heden ten dage is origami een populaire hobby en kunstvorm over de hele wereld. Moderne beoefenaars hebben nieuwe technieken ontwikkeld, waaronder nat-vouwen, die hen een grotere vrijheid van ontwerp toestaan. De wiskundige principes van origami worden gebruikt in de engineering technologie.

Geschiedenis

De oorsprong van origami wordt betwist, maar origami is zeker verder gekomen in Japan dan ergens anders. Origami was meestal een traditionele kunst totdat Akira Yoshizawa een artistieke renaissance van origami aanwakkerde met zijn nieuwe ontwikkelingen, waaronder het nat-vouwen en het Yoshizawa-Randlett systeem van schetsen. In de jaren 1960 begon de kunst van origami wereldwijd populair te worden en nieuwe stijlen, zoals modulaire origami, en bewegingen, waaronder de kirikomi, purist en pureland, ontwikkelden zich.

Origins and Traditional Designs

De “uitvinding” van het vouwen van papier volgde waarschijnlijk kort na de uitvinding van het papier zelf. Papier werd voor het eerst uitgevonden en gepopulariseerd in China, en veel Chinezen speculeren dat origami zijn oorsprong vindt in het Chinese papiervouwen. De vroegst bekende tradities van Japans papiervouwen waren van ceremoniële oorsprong, zoals de Japanse noshi (wit papier gevouwen met een strook gedroogde abalone of vlees, bevestigd aan geschenken en beschouwd als een teken van geluk), voor het eerst vastgelegd tijdens de Muromachi periode (1392-1573). Origami werd aanvankelijk alleen gebruikt voor religieuze doeleinden vanwege de hoge kosten van papier. Toen nieuwe productietechnieken papier goedkoper en meer beschikbaar maakten, werd origami populair als een vorm van vermaak en werden traditionele papieren figuren zoals de kraanvogel ontwikkeld; in deze periode werden de eerste twee origamiboeken gepubliceerd.

Een soort Europese origami ontwikkelde zich onafhankelijk; de gevouwen doopakte van de zestiende eeuw die een vogeltje voorstelt (pajarita in het Spaans of cocotte in het Frans) was een van de enige modellen ontwikkeld buiten Japan.

Het Japanse woord “origami” zelf is een samenstelling van twee kleinere Japanse woorden: oru, wat vouwen betekent, en kami, wat papier betekent. Het is pas sinds kort dat alle vormen van papiervouwen werden gegroepeerd onder het woord origami. Voordien was papiervouwen voor spel bekend onder verschillende namen, waaronder orikata, “orisue, orimono, tatamigami en tsutsumi (een soort cadeauverpakking gebruikt voor formele gelegenheden). Het is niet duidelijk wanneer het woord “origami” in gebruik is gekomen; er is gesuggereerd dat het woord in de kleuterklassen werd aangenomen omdat de geschreven letters gemakkelijker te schrijven waren voor jonge kinderen. Een andere theorie is dat het woord “origami” een directe vertaling was van het Duitse woord Papierfalten, dat met de kleuterschoolbeweging rond 1880 Japan werd binnengebracht.

Moderne ontwerpen en vernieuwingen

Complexe origamimodellen vereisen normaal dun, sterk papier of tissuefolie om succesvol te kunnen vouwen; deze lichte materialen laten meer lagen toe voordat het model onpraktisch dik wordt. Moderne origami heeft zich losgemaakt van de traditionele lineaire bouwtechnieken van het verleden, en modellen worden nu vaak nat gevouwen of opgebouwd uit andere materialen dan papier en folie. Een nieuwe generatie van origami makers heeft geëxperimenteerd met kreukel technieken en vloeiende ontwerpen die gebruikt worden in het creëren van realistische maskers, dieren, en andere traditioneel artistieke thema’s.

Joseph Albers, de vader van de moderne kleur theorie en minimalistische kunst, onderwees origami en papier vouwen in de jaren 1920 en 1930. Zijn methoden, waarbij vellen rond papier werden gevouwen tot spiralen en gebogen vormen, hebben moderne Japanse origamikunstenaars als Kunihiko Kasahara beïnvloed. Friedrich Fröbel, de grondlegger van de kleuterscholen, herkende het binden, weven, vouwen en knippen van papier als leermiddelen voor de ontwikkeling van kinderen in de vroege jaren 1800.

Het werk van Akira Yoshizawa uit Japan, een productief ontwerper van origami-ontwerpen en schrijver van boeken over origami, inspireerde een moderne renaissance van het ambacht. Hij vond het proces en de technieken van het nat-vouwen uit en creëerde een eerste reeks symbolen, het standaard Yoshizawa-Randlett systeem (later verbeterd door Robert Harbin en Samuel Randlett) voor het opschrijven van origami instructies. Zijn werk werd bevorderd door de studies van Gershon Legman, gepubliceerd in de baanbrekende boeken van Robert Harbin, Paper Magic en Secrets of the Origami Masters, die de wijde wereld van het papiervouwen in het Westen introduceerden in het midden van de jaren 1960. Moderne origami heeft een wereldwijde aanhang, met steeds meer ingewikkelde ontwerpen en nieuwe technieken, zoals ‘nat-vouwen,’ de praktijk van het bevochtigen van het papier enigszins tijdens het vouwen om het eindproduct beter in vorm te houden, en variaties zoals modulaire origami (ook bekend als eenheid origami), waar veel origami eenheden worden samengevoegd tot een decoratief geheel te vormen.

Sadako en de duizend kraanvogels

Een van de beroemdste origami-ontwerpen is de Japanse kraanvogel (orizuru, 折鶴). De kraanvogel is veelbelovend in de Japanse cultuur; volgens de legende zal voor iedereen die duizend kraanvogels vouwt, een hartenwens in vervulling gaan. Veel Japanners maken een krans van duizend kraanvogels (senbazuru) als een vriend of familielid ziek is, als een gebed voor zijn of haar genezing.

Een beroemd verhaal heeft de origamikraanvogel tot een symbool van vrede gemaakt. In 1955 was een twaalfjarig Japans meisje genaamd Sadako Sasaki, die als kind was blootgesteld aan de straling van het atoombombardement op Hiroshima, stervende aan leukemie. Ze besloot duizend kraanvogels te vouwen in de hoop dat ze zou genezen. Toen ze zich realiseerde dat ze het niet zou overleven, wenste ze in plaats daarvan wereldvrede en een einde aan het lijden. Sadako vouwde meer dan 1.300 kraanvogels voor haar dood en werd begraven met een krans van duizend kraanvogels om haar droom te eren. Hoewel haar inspanning haar leven niet kon verlengen, bewoog het haar vrienden om een granieten standbeeld van Sadako te maken in het Hiroshima Peace Park: een jong meisje staand met haar hand uitgestrekt, een papieren kraanvogel die uit haar vingertoppen vliegt. Het verhaal van Sadako is in vele boeken en films verfilmd. In één versie schreef Sadako een haiku die in het Engels vertaald kan worden als: “Ik zal vrede op je vleugels schrijven, en je zult de wereld rondvliegen zodat kinderen niet langer op deze manier hoeven te sterven.”

Papier en andere materialen

Hoewel bijna elk laminair materiaal kan gebruikt worden om te vouwen, heeft de keuze van het gebruikte materiaal een grote invloed op het vouwen en het uiteindelijke uitzicht van het model.

Normaal kopieerpapier met een gewicht van 70-90 gram/meter² kan worden gebruikt voor eenvoudige vouwen, zoals de kraanvogel en de waterbom. Zwaarder papier van 100 gram/meter² of meer kan nat worden gevouwen. Deze techniek maakt een rondere vormgeving van het model mogelijk, dat stijf en stevig wordt wanneer het droog is.

Speciaal origamipapier, vaak ook kami genoemd, wordt verkocht in voorverpakte vierkantjes van verschillende afmetingen, variërend van 2,5 tot 25 centimeter of meer. Het is meestal gekleurd aan de ene kant en wit aan de andere kant; er bestaan echter versies met dubbele kleuren en patronen, die effectief kunnen worden gebruikt voor veelkleurige modellen. Origami papier weegt iets minder dan kopieerpapier, waardoor het geschikt is voor een breder scala van modellen.

Foil-backed papier, net zoals de naam al doet vermoeden, is een vel dunne folie gelijmd op een vel dun papier. Verwant hieraan is tissue-folie, dat kan worden gemaakt door een dun stukje tissue op keukenaluminiumfolie te lijmen. Een tweede stukje tissue kan op de achterkant worden gelijmd om een sandwich van tissue/folie/tissue te maken. Foliepapier is in de handel verkrijgbaar. Beide soorten foliemateriaal zijn geschikt voor complexe modellen.

Artisan papier zoals unryu, lokta, hanji, gampi, kozo, en saa hebben lange vezels en zijn vaak extreem sterk. Omdat deze papieren slap zijn, worden ze vaak van een backcoating voorzien of met methylcellulose of tarwepasta om ze stijf te maken voordat ze worden gevouwen. Deze papieren zijn uiterst dun en samendrukbaar, waardoor dunne, smalle ledematen mogelijk zijn, zoals in het geval van insectenmodellen.

Wiskunde van Origami

De praktijk en studie van origami omvat verschillende onderwerpen van wiskundig belang. Bijvoorbeeld, het probleem van de vlakvouwbaarheid (of een vouwpatroon kan worden gevouwen tot een tweedimensionaal model) is een onderwerp van aanzienlijke wiskundige studie geweest. Door Marshall Bern en Barry Hayes is bewezen dat het vouwen van een plat model uit een vouwpatroon NP-compleet is.

Papier vertoont een Gaussische kromming van nul op alle punten van zijn oppervlak, en vouwt alleen natuurlijk langs lijnen van nul kromming. Maar de kromming langs het oppervlak van een niet gevouwen vouw in het papier, zoals gemakkelijk kan worden gedaan met nat papier of een vingernagel, vertoont deze beperking niet meer.

Het probleem van stijve origami (“als we het papier zouden vervangen door plaatmetaal en scharnieren zouden hebben in plaats van de vouwlijnen, zouden we het model dan nog kunnen vouwen?”) heeft belangrijke praktische toepassingen. Bijvoorbeeld, de Miura kaartvouw is een stijve vouw die gebruikt is om grote zonnepaneel arrays voor ruimtesatellieten op te stellen.

Technische Origami

Het gebied van technische origami, ook bekend als origami sekkei, heeft zich bijna hand-in-hand ontwikkeld met mathematische origami. In de begindagen van origami was de ontwikkeling van nieuwe ontwerpen grotendeels een mix van trial-and-error, geluk en serendipiteit. Met de vooruitgang in de origami-wiskunde kan de basisstructuur van een nieuw origamimodel theoretisch op papier worden uitgezet voordat er daadwerkelijk gevouwen wordt. Deze methode van origami ontwerpen werd ontwikkeld door Robert J. Lang, Meguro Toshiyuki en anderen, en maakt het mogelijk om uiterst complexe modellen met meerdere ledematen te maken, zoals duizendpoten met vele poten en menselijke figuren met vingers en tenen.

Het belangrijkste uitgangspunt voor dergelijke technische ontwerpen is het vouwpatroon (vaak afgekort als ‘CP’), dat in wezen de indeling is van de vouwen die nodig zijn om het uiteindelijke model te vormen. Hoewel niet bedoeld als vervanging voor instructie-diagrammen, wordt het vouwen op basis van vouwpatronen steeds populairder, deels vanwege de uitdaging om het patroon te kunnen ‘kraken’, en deels omdat het vouwpatroon vaak de enige beschikbare bron is om een bepaald model te vouwen, mocht de ontwerper ervoor kiezen om geen diagrammen te maken.

Paradoxaal genoeg, wanneer origami-ontwerpers een vouwpatroon bedenken voor een nieuw ontwerp, is het merendeel van de kleinere vouwen relatief onbelangrijk en wordt alleen toegevoegd aan de voltooiing van het vouwpatroon. Wat belangrijker is, is de toewijzing van regio’s van het papier en hoe deze worden toegewezen aan de structuur van het object dat wordt ontworpen. Voor een specifieke klasse van origamibodems, bekend als “uniaxiale bodems”, wordt het patroon van toewijzingen de “cirkel-pakking” genoemd. Met behulp van optimalisatie algoritmen, kan een cirkel-pakking figuur worden berekend voor elke uniaxiale basis van willekeurige complexiteit. Zodra deze figuur is berekend, kunnen de vouwen worden toegevoegd die vervolgens worden gebruikt om de basisstructuur te verkrijgen. Dit is geen uniek wiskundig proces, daarom is het mogelijk dat twee ontwerpen dezelfde cirkel-pakking hebben, en toch verschillende vouwpatroon structuren.

Origami als een Hobby

Origami is een populaire hobby in Japan voor zowel kinderen als volwassenen. Voor de komst van televisie en videospelletjes, origami was een gemeenschappelijke vorm van indoor entertainment voor Japanse kinderen. Papierwinkels hebben vele soorten origamipapier. Naast de traditionele papiersoorten worden er regelmatig nieuwe ontwerpen uitgebracht, bedrukt met populaire stripfiguren, spannende patronen en kleuren, en thermische inkten die van kleur veranderen naargelang de temperatuur. Sommige origami-ontwerpen produceren speelgoed zoals papieren samurai-helmen, ballen, dozen, waterbommen, springende kikkers, ninja-sterren, papieren vliegtuigjes en geanimeerde gezichten.

Origami wordt gebruikt voor een aantal ceremoniële en religieuze doeleinden, zoals de versiering van tempels en voorouderlijke heiligdommen, de presentatie van geschenken en tempeloffers, voorbereidingen voor Nieuwjaarsvieringen, en de decoratie van plaquettes ter herdenking van speciale gelegenheden. Origami wordt soms gebruikt als een middel om het Zen Boeddhisme te beoefenen, met speciale aandacht voor ritueel, concentratie, de innerlijke houding van de kunstenaar, en de betekenis van de ontwerpen. Volwassenen volgen soms lessen bij origami “Meesters” om te leren hoe ingewikkelde figuren te vouwen.

Origami en de ontwikkeling van kinderen

Papiervouwen wordt erkend als een uitstekend middel voor het ontwikkelen van hand-oog coördinatie en mentale concentratie bij jonge kinderen. Het is aangetoond dat het gebruik van de handen direct bepaalde gebieden van de hersenen stimuleert. Omdat succesvolle origami het maken van precieze geometrische vouwen vereist, leert het kinderen ook aandacht te besteden aan details en de tijd te nemen om de vouwen correct te maken. Origami wordt vaak gebruikt als een activiteit in kleuterscholen en lagere scholen. Het werken met kleuren en driedimensionale objecten verhoogt ook het bewustzijn van perspectief en artistieke gevoeligheid.

Origami wordt ook gebruikt voor therapeutische doeleinden, zoals kunstzinnige therapie en revalidatie na een verwonding of beroerte. De Britse papiervouwer John Smith heeft Pureland Origami uitgevonden, waarbij alleen berg- en dalvouwen worden gebruikt, om origami gemakkelijker te maken voor onervaren vouwers en mensen met een verminderde motoriek. Omdat veel van de meer ingewikkelde processen die gebruikelijk zijn in reguliere origami onmogelijk zijn voor deze mensen, zijn er alternatieve manipulaties ontwikkeld om vergelijkbare effecten te creëren.

• Fuse, Tomoko. Eenheid Origami: Multidimensionale Transformaties. Tokio: Japan Publications, 1990. ISBN 0870408526
• Ishii, Takayuki. Duizend papieren kraanvogels: Het verhaal van Sadako en het Kindervredesbeeldje. ISBN 0440228433
• Kasahara, Kunihiko. Origami Omnibus: Papiervouwen voor iedereen. Tokio: Japan Publications, Inc. ISBN 4817090014
• Kasahara, Kuniko en Toshie Takahama. Origami voor de kenner. Tokio: Japan Publications, Inc., 1987. ISBN 0870406701
• Harbin, Robert. Teach Yourself Origami. NTC/Contemporary Publishing Company, 1992.
• Kasahara, Kunihiko. Extreem Origami. Sterling, 2003. ISBN 0806988533
• Lang, Robert J. Origami Design Secrets: Mathematical Methods for an Ancient Art. A. K. Peters, Ltd., 2003.
• Lang, Robert J. The Complete Book of Origami: Step-by-Step Instructions in Over 1000 Diagrams. Mineola, NY: Dover Publications, 1988. ISBN 0486258378

Alle links opgehaald 4 januari 2019.

• Robert J. Lang Origami
• Origami Forum – The Online Origami Forum
• Joseph Wu’s Origami Page – Veel fascinerende en goed gedocumenteerde mogelijkheden
• The FOLDS.NET – Gids voor papiervouw instructies op het Web
• Gilad’s Origami Page – Honderden origami boekbesprekingen (met foto’s) en enorme galerijen van gevouwen modellen
• BARF – Bay Area Rapid Folders
• OrigamiWorld – Origami in het Engels, Duits en Nederlands
• Origami USA’s Website – De belangrijkste Origami organisatie van de Verenigde Staten, bekijk ook hun modellen database
• British Origami Society
• Origami Austria – Officiële homepage van Origami Austria, beschikbaar in het Engels en Duits