Szacuje się, że około 14 milionów Hiszpanów cierpi na jakiś rodzaj alergii. Są to naprawdę ważne liczby, ponieważ mówimy o około 30% populacji, a liczba pacjentów rośnie z dnia na dzień. A wraz z nadejściem wiosny pojawiają się alergie spowodowane różnymi pyłkami. Ta ważna liczba pacjentów zostanie dodana do długiej listy wszystkich tych, którzy cierpią z powodu przewlekłej patologii alergicznej. Aby spróbować uczynić ten dyskomfort znacznie bardziej znośnym, mamy pomoc w postaci leków przeciwhistaminowych, zarówno systemowo, jak i miejscowo w niektórych patologiach dermatologicznych.

Alergia: przyczyny, drogi kontaktu i najczęstsze alergeny

Reakcja alergiczna to nic innego jak hiperreakcja organizmu: przesadna odpowiedź na obcą substancję (alergen), która jest całkowicie nieszkodliwa dla innych niealergicznych osób.

Reakcja alergiczna jest niczym więcej niż nadmierną reakcją organizmu: jest to przesadna reakcja na obcą substancję (alergen), która jest całkowicie nieszkodliwa dla innych niealergicznych osób. Predyspozycje genetyczne i czynniki środowiskowe są kluczowe dla rozwoju alergii. Kiedy osoby te wielokrotnie wchodzą w kontakt z substancjami alergizującymi, ich organizm reaguje uwalnianiem substancji zwanej histaminą, która jest odpowiedzialna za reakcję alergiczną i wiele jej objawów (rozszerzenie naczyń krwionośnych, zapalenie, świąd, zwiększone wydzielanie itp.), które różnią się w zależności od narządu, który przejawia reakcję na alergen.

Histamina jest aminą idazolową, która jest szeroko rozpowszechniona w całym organizmie, choć głównie w płucach, skórze i przewodzie pokarmowym. Histamina nie występuje normalnie w postaci wolnej lub krążącej, ale jest przechowywana wewnątrz niektórych komórek tkanki łącznej, zwanych komórkami tucznymi, oraz w komórkach bazofilów we krwi.

Histamina jest w stanie wiązać się z różnymi receptorami na komórkach w niektórych częściach ciała. Najbardziej rozpowszechnionym receptorem jest receptor H1, skoncentrowany głównie w skórze i mięśniach. Wystąpienie reakcji alergicznej zawsze wiąże się z uwolnieniem histaminy z tych komórek i jej interakcją ze specyficznymi receptorami H1 na powierzchni komórek. Inne receptory histaminowe, receptory H2 (znajdujące się na komórkach nabłonkowych żołądka), są głównie zaangażowane w kontrolę wydzielania żołądkowego. Leki, które działają poprzez blokowanie tych receptorów (cymetydyna, ranitydyna, famotydyna, itp.) były kiedyś wielkim przełomem w leczeniu wrzodów żołądka i zgagi. Leki przeciwhistaminowe o działaniu przeciwalergicznym zakłócają działanie histaminy na receptory H1.

Głównymi drogami kontaktu z alergenami są: inhalacja, połknięcie, zaszczepienie oraz kontakt ze skórą lub innymi narządami:

– Inhalacja. Jest to typowa droga dostępu dla alergenów środowiskowych, które są obecne i dostają się do organizmu poprzez oddychanie. Do najczęstszych należą: pyłki roślin, drzew i krzewów, roztocza, kurz, grzyby, pleśnie, nabłonek, sierść i pióra zwierząt itp.
– Połknięcie. Jest to charakterystyczna droga kontaktu z pokarmami wywołującymi alergię, takimi jak skorupiaki, orzechy, mleko krowie, jaja itp. Alergie na niektóre leki są również zazwyczaj spowodowane przez spożycie.
– Szczepienie. Tak jest w przypadku ukąszeń owadów i leków w zastrzykach.
– Kontakt ze skórą lub innymi organami. Wiele alergenów działa poprzez kontakt ze skórą lub innymi organami ciała. Najczęstsze są: minerały (nikiel, kobalt i chrom), substancje chemiczne (barwniki, środki czyszczące, itp.), tkaniny (wełna, jedwab, itp.), kosmetyki, perfumy, lateks i długi etcetera.

Wiele patologii są łagodzone przez leki przeciwhistaminowe, zwłaszcza systemowych, podczas gdy miejscowe są zarezerwowane dla pokrzywki i innych łagodnych erupcji. Wykres 1 przedstawia rozkład recept na te leki w zależności od leczonego problemu (2016 r.). Trzydzieści dwa procent tych recept jest dla pacjentów z nieżytem nosa i zapaleniem jamy nosowo-gardłowej, oczywiście o charakterze alergicznym. Kolejne 12% dotyczyło pokrzywki, a następne 12% egzemy, zapalenia skóry i wysypki. Inne alergie o zróżnicowanym charakterze również stanowią 12%. Natomiast 10% odpowiada jednoczesnemu leczeniu ostrych infekcji dróg oddechowych.

Ryc. 1. Dystrybucja recept. Dane szacunkowe z 2016 r.

Jeśli alergen powoduje, że u pacjenta z astmą ostre zaostrzenia występują intensywniej lub częściej niż zwykle, do jego leków przewlekłych często dodaje się lek przeciwhistaminowy, aby pomóc zaradzić również temu: 6% recept jest przeznaczonych na ten cel. Wreszcie, 16% recept dotyczy patologii innych niż wymienione powyżej.

Główne składniki aktywne

Leki, które działają poprzez zakłócanie działania histaminy na poziomie tkankowym, na ogół poprzez blokowanie receptorów H1, są stosowane do kontrolowania różnych objawów alergii. Wstępna klasyfikacja leków przeciwhistaminowych uwzględnia czas pojawienia się substancji czynnej w aptekach. Tak więc najstarsze nazywane są lekami przeciwhistaminowymi pierwszej generacji, a najnowsze nazywane są lekami przeciwhistaminowymi trzeciej generacji.

– Leki przeciwhistaminowe o działaniu depresyjnym. Te leki przeciwhistaminowe (dimenhydrynat, deks-chlorfenramina, doksylamina, chlorfenamina, difenhydramina itd., wśród wielu innych) miały akceptowalny profil skuteczności, ale pewne raczej uciążliwe działania niepożądane, takie jak senność, uspokojenie, suchość w ustach, niewyraźne widzenie itd. Kolejne pokolenia starały się przede wszystkim ograniczyć negatywne skutki. Są to leki, które działają bardziej specyficznie na receptor histaminowy (H1) i nie przekraczają bariery krew-mózg, unikając w ten sposób niektórych skutków ubocznych poprzednich.
– Leki przeciwhistaminowe drugiej generacji. Są to leki, które są znacznie bardziej selektywne dla obwodowych receptorów H1, a mniej dla receptorów cholinergicznych i histaminergicznych w ośrodkowym układzie nerwowym. Są one dostępne miejscowo w postaci kropli do oczu lub aerozoli do nosa (azelastyna, lewokabastyna itp.) oraz ogólnoustrojowo (ebastyna, bilastyna, cetyryzyna, loratadyna, mizolastyna itp.).
– Leki przeciwhistaminowe detergentowe. Są to aktywne enancjomery (lewocetyryzyna) lub aktywne metabolity (desloratadyna i feksofenadyna) pochodzące z drugich generacji.

Leki przeciwhistaminowe

Grupa leków przeciwhistaminowych o działaniu ogólnoustrojowym składa się łącznie ze 129 produktów z 52 laboratoriów, których łączny obrót według Moving Annual Total (MAT) z listopada 2016 r. wyniósł 89,41 mln euro, co wynika z ich 21.627 000 sprzedanych jednostek.

Przeglądając sprzedaż wartościową tej grupy (ryc. 2), zauważamy, że leki, których substancją czynną jest ebastyna, były najlepiej sprzedającymi się, konkretnie osiągając 26,3% całości, z dobrze znanymi markami, takimi jak Ebastel, Alastina, Alercina, Bactil i znaczną liczbą generyków, w tym tych z Aristo Pharma, Cinfa, Normon i Mylan. Leki na bazie bilastyny (Bilaxten, Ibis i Obalix) osiągnęły 26,1%. Osoby stosujące desloratadynę (Aerius, Dasselta, Aralevo, Desloratadine Stada, itp.) były trzecie pod względem obrotów, z wynikiem 12,7%.

Ryc. 2. Ogólnoustrojowe leki przeciwhistaminowe. Sprzedaż według aktywnych składników (wartości). Dane: TAM listopad 2016 r.

Suma marek takich jak Rupafin, Alergoliber i Rinialer (rupatadyna) osiągnęła 10,5% rynku.

Należy zauważyć, że większość leków przeciwhistaminowych, oprócz produktów markowych, posiada znaczną liczbę specyfików generycznych, które często przewyższają marki. Tak jest w przypadku cetyryzyny, gdzie marki takie jak Alerlisin i Zyrtec są wyprzedawane przez cetyryzynę Cinfa, Mylan i Normon. W sumie uzyskały one 9%.

Kontynuując analizę procentowego udziału poszczególnych substancji czynnych, widzimy, że preparaty loratadyny uzyskały 6%, dekschlorofenraminy 4%, lewocetyryzyny 3,7%, mizolastyny 0,6% i wreszcie feksofenadyny 0,5%.

Jeśli zamiast tego zbadamy jednostki (rys. 3), proporcje znacznie się różnią: chociaż ebastyna (22,9%) nadal prowadzi w sprzedaży, drugą najczęściej sprzedawaną substancją czynną jest cetyryzyna (17,8%), a następnie desloratadyna (13,7%), bilastyna (13,2%) i loratadyna (12,5%).

Rysunek 3. Ogólnoustrojowe leki przeciwhistaminowe. Sprzedaż według aktywnego składnika (jednostki). Dane: TAM listopad 2016.

Sprzedaż według laboratoriów

Wśród 52 obecnych laboratoriów (rys. 4) prym wśród sprzedawców wiodła firma Faes, z rocznymi danymi 1 763 200 sztuk (8,2%) i 14,5 mln euro (16,2%). Za nim uplasował się Almirall z 2 802 000 sztuk i 13,3 mln euro (14,9%). Merck Sharp & Dohme (MSD) był trzeci, z wynikiem 3 846 000 sztuk i 11,7 mln euro (13,1%).

Ryc. 4. Ogólnoustrojowe leki przeciwhistaminowe. Sprzedaż według laboratoriów (wartości). Dane: TAM listopad 2016.

Czwartą pozycję osiągnęła firma Menarini, z 1 183 000 sprzedanych sztuk, za które uzyskała obrót w wysokości 7,9 mln euro (8,8%). Tuż za nim uplasował się Biały, z 5,6% udziałem w całości pod względem wartości (5 mln euro). Aristo Pharma zajęła miejsce z wynikiem 4,8% (4,3 mln euro). Kolejne miejsca zajęły: Cinfa z 3,6 mln euro (4%), Vifor Pharma z 3,1 mln euro (3,4%) i Normon z 3 mln euro (3,4%). Pozostałe laboratoria, w sumie 43, nie osiągnęły już 3% łącznego udziału, w tym UCB Pharma (2,5 mln euro, 2,8%), Mylan (2,4 mln euro, 2,6%) i Kern Pharma (2 mln euro, 2,2%).

Sprzedaż według marek

Sprzedaż według marek przedstawiono w tabeli 1 i na rysunku 5. Pierwsze miejsce w rankingu zajął lek Bilaxten firmy Faes, a ponieważ jest to jedyny lek przeciwhistaminowy pochodzący z tego laboratorium, jego dane liczbowe pokrywają się z danymi przytoczonymi w poprzedniej sekcji. Stanowił on zatem 16,20 na każde 100 euro sprzedanych leków przeciwhistaminowych w Hiszpanii w omawianym okresie. Ebastel (Almirall) w swoich licznych prezentacjach był drugim najlepszym sprzedawcą, z 2.788.000 sprzedanych jednostek (12,9%) i obrotem 13,27 mln (14,8%). Na trzecim miejscu znalazł się Aerius (MSD) z 2.157.000 sztuk (10%) i 8,20 mln euro (9,2%). Na czwartym miejscu uplasował się Ibis (Menarini) z 892 000 sztuk (4,1%) i 7,32 mln euro (8,2%). Kolejne miejsca zajęły: Rinialer (Bial) z 5,04 mln euro (5,6%); Polaramine (MSD), z 3,52 mln euro (3,9%); Rupafin (Vifor Pharma), z 3,06 mln euro (3,4%); oraz Ebastina Aristo Pharma, z 2,66 mln euro (3%). Na dziewiątym miejscu znalazł się Xazal (UCB) z obrotem 1,93 mln euro (2,2%). Z mniej niż 2%, inne marki były: Obalix (GSK) z 1,59 mln euro (1,8%); Ebastine Cinfa z 1,34 mln euro (1,5%); Alergoliber (PFZ) z 1,26 mln euro (1,4%); Cetirizine Cinfa z 1,21 mln euro (1,3%) i Ebastine Normon z 1,02 mln euro (1,1%).

Ryc. 5. Ogólnoustrojowe leki przeciwhistaminowe. Sprzedaż według aktywnych składników (jednostki). Dane: TAM listopad 2016.

Wzrost liczby alergii, temat na ustach wszystkich

Liczba alergików stale rośnie: w ciągu ostatnich dziesięciu lat liczba alergików w Hiszpanii wzrosła z 8 do 14 milionów.

Jak wspomniano powyżej, liczba alergików stale rośnie: w ciągu ostatnich dziesięciu lat liczba alergików w Hiszpanii wzrosła z 8 do 14 milionów. Dowodem na to może być fakt, że liczba leków przeciwhistaminowych sprzedawanych w aptekach wzrosła prawie dwukrotnie w ostatnich latach.

Często zastanawiamy się, dlaczego nastąpił tak znaczny wzrost. Specjaliści doszli do różnych wniosków, m.in. do tego, że choć nie ma jednego czynnika wywołującego, to istnieją czynniki, które predysponują do wystąpienia alergii. Z jednej strony mamy do czynienia z komponentem genetycznym. Jeśli jedno z dwojga rodziców w rodzinie jest alergikiem, szacuje się, że ich dzieci będą miały dwukrotnie większe predyspozycje do zachorowania na alergię. Jeśli oboje rodzice cierpią na alergię, odsetek ten wzrasta do 60-80%. Jednakże, ponieważ zmiany w genach zachodzą przez setki lat, nie jest możliwe, aby sama teoria genetyczna wyjaśniała ten wzrost w ostatnich dziesięcioleciach.

Wiadomo również, że niektóre czynniki środowiskowe wpływają na zwiększoną częstotliwość występowania alergii. W miastach, zwłaszcza tych najbardziej zanieczyszczonych, występuje większe skupisko osób cierpiących na alergie. Zmiany temperatury i brak deszczu również odgrywają rolę we wzroście liczby osób cierpiących na alergię. Zimy są teraz łagodniejsze, a to oznacza, że wiosna przychodzi wcześniej i dlatego dłużej mamy kontakt z pyłkami. Brak deszczu ułatwia również większą obecność pyłków, w skrócie, więcej czasu w kontakcie z alergenem, więcej alergii.

Innym możliwym czynnikiem do rozważenia jest to, że zbyt aseptyczne środowiska. Przy normalnej higienie w domu, dzieci prędzej czy później zetkną się z mikroorganizmami, które pomogą im stworzyć skuteczne, ale modulowane reakcje obronne organizmu. Ale jeśli jest za dużo czystości, za dużo środków czyszczących i antyseptycznych, to później wchodzą one w kontakt i mogą rozwinąć się procesy alergiczne, które w normalnych warunkach nie musiałyby mieć miejsca.

Wiele alergii pokarmowych może być spowodowanych tym, że spożywamy coraz więcej produktów przetworzonych. O wiele łatwiej jest, aby te pokarmy zawierały potencjalnie alergizujące substancje, takie jak mleko krowie lub sojowe, orzechy, jaja itp.

Ponieważ istnieje wiele potencjalnych czynników wyzwalających, ważne jest, aby wiedzieć, który lub które z nich są przyczyną konkretnej alergii. Istnieją specjalne testy, w których pacjent styka się z różnymi alergenami, których obecność jest najbardziej prawdopodobna, a reakcja, jaką one wywołują, jest mierzona. Wielu cierpiącym udało się w ten sposób zdiagnozować chorobę. Inni, z drugiej strony, doszli do rozpoznania problemu tylko poprzez autoanalizę: unikanie pewnych pokarmów lub substancji, które, jak stwierdzili, wywołują określone reakcje, lub oczekiwanie z pewnym lękiem na nadejście pewnych miesięcy w roku, opanowując w ten sposób do perfekcji miejsca i miesiące kwitnienia tych gatunków, które są dla nich szkodliwe.

Całkowite wyeliminowanie alergii jest długie i trudne. Terapia szczepionkowa, z jednym lub kilkoma alergenami, jest zwykle podawana przez długi okres czasu, jest kosztowna i nie zawsze przynosi pożądany efekt, chociaż zmieniła życie niektórych pacjentów na lepsze. Z drugiej strony, poprawa objawów jest możliwa bez znacznych nakładów finansowych. Każdy z produktów przeciwhistaminowych dostępnych w aptekach może być bardzo przydatny w tym zakresie, a szeroka gama istniejących produktów pozwala nam wybrać ten, który uważamy za najbardziej odpowiedni w każdym przypadku.