Willkommen, Bienvenue, Welcome! Het is Berlijn in het begin van de jaren dertig. In een schemerig etablissement, de Kit Kat Klub, dineren, drinken en kijken gasten naar wulpse optredens. Een clowneske ceremoniemeester (Emcee of M.C) zegt vaak tegen zijn gasten: “Laat uw problemen buiten”, terwijl hij met een overdreven zwaai met zijn arm zwaait. Sally Bowles, de wilde zangeres van de club met sterallures, verwelkomde een gereserveerde lerares Engels uit Cambridge die net was komen wonen. Maar daar in het Duitsland van Weimar werd de Nazi Partij steeds machtiger.

Dat was het decor van de Academy Award winnende musical Cabaret uit 1972. Ik weet niet echt wat me er oorspronkelijk toe heeft aangezet om Cabaret te kijken. Gelukkig zorgde het feit dat ik geen verwachtingen vooraf had ervoor dat ik op vele manieren verrast werd, sommige aangenaam en sommige helaas niet.

Dat was een liedvers van de gekke zangeres Sally Bowles, een rol die Liza Minnelli zo goed speelde dat ze er een Oscar voor kreeg. De belangrijkste verhaallijn vertelt hoe een gelijkgestemde leraar genaamd Brian haar beste vriend en minnaar wordt. De relatie tussen Sally en Brian verraste me en bracht me in verrukking. De film speelde zelfs met seksualiteit, hoewel hij in 1972 werd opgenomen, een tijd die aantoonbaar conservatiever was. In het begin weigerde Brian Sally’s avances en vertelde haar dat hij niet met vrouwen naar bed wilde, waardoor de kijkers dachten dat hij homo was. Later ging hij met haar naar bed en genoot ervan, waardoor het publiek dacht dat hij hetero was. Toen kwam Maximillian, een rijke playboy die Sally het hof maakte door haar en Brian op zijn landgoed uit te nodigen, en vervolgens in het geheim probeerde Brian ook het hof te maken. Brian’s bekentenis aan Sally dat hij “Max neukte” is de derde keer dat de film de bestaande opvattingen van de kijker over seksuele normen ondermijnt. Maar na het vertragen van de grens tussen vriendschap en romantische liefde en alle verwarring, slaagt het verhaal er toch in om alle conflicten met veel mededogen op te lossen. De betrokkenheid van beide personages bij Maximilian had hun relatie moeten verwoesten, maar op de een of andere manier houdt die stand. Tot het einde toe koesterden Brian en Sally uiteindelijk geen wrok of haat jegens elkaar, en werden uiteindelijk goede vrienden.

Normaal gesproken laten liefdesverhalen als deze de kijker achter met meer zoete dan bittere gevoelens, en misschien een flinke dosis hoop. Maar als je Cabaret ooit hebt uitgespeeld, weet je dat er voor niemand een happy end was.

“Wie heeft ooit gedroomd dat ik verliefd zou worden op een Joods meisje?”

Er is nog een ander liefdesverhaal in Cabaret. Zowel Fritz, een doorsnee koopman als Natalia, een rijke Joodse erfgename, leerden Engels in Brian’s appartement. Aanvankelijk achtervolgde Fritz Natalia vanwege haar rijkdom, en Natalia vreesde eerst dat hij een “gigolo” was – een mannelijke escort die voor geld werkte. Maar ondanks vele beproevingen groeide hun relatie van wantrouwen naar wederzijdse en oprechte liefde. Zelfs toen stond een verschil in hun uitgesproken geloofsovertuiging tussen hen in (zij was Joods en hij niet). Zij wist niet dat hij ook Joods was. Om zijn joods-zijn in het steeds antisemitischer wordende Duitsland te ontlopen, loog hij en verklaarde hij zich wettelijk protestant. Sprekend over zijn leven als huichelaar, zei Fritz in zijn eigen woorden: “Het werk komt. De vrienden komen. De feesten komen.” Fritz’ laatste beproeving in de film was om eindelijk eerlijk te zijn tegen Natalia, ten koste van het “werk” de “vrienden” de “feestjes,” en met het virulente antisemitisme verspreid door de nazi’s, eindigde zijn bekentenis van zijn Joodse identiteit uiteindelijk in zijn dood.

Door de verhalen van de twee geliefden heen, kunnen kijkers ook een onverbiddelijk vooroordeel tegen het Joodse volk herkennen. Ik vind deze uitwisseling tussen Brians huisbaas en zijn vriend passend om een soort verwrongen logica te beschrijven die wordt gebruikt om de haat te rechtvaardigen:

“Als alle Joden bankiers waren, hoe kunnen ze dan ook communisten zijn?”

“Subtiel. Heel subtiel, Fraulein Kost. Als ze ons op de ene manier niet kunnen vernietigen, proberen ze het op de andere.”

De film lijkt een gelaagde verklaring te bieden voor de vijandigheid jegens Joden in dit deel van de Duitse geschiedenis. Geplaagd door economische ellende toen het effect van de Grote Depressie Duitsland bereikte, leken de boze menigten, waaronder degene die voor Natalia’s huis piketeerden, de Joden te haten om hun controle over de rijkdom. Maar Fritz, een niet-zo rijke Jood, wordt ook zwaar gediscrimineerd, wat op veel manieren laat zien dat de haat tegen Joden de economische klasse overstijgt en wordt gevoed door andere, meer sinistere vooroordelen.

“Life is a cabaret, old chum”

Cabaret is hilarisch, surrealistisch, maf en tegelijkertijd angstaanjagend, een combinatie die ondanks en dankzij de vreemde muzikale componenten wordt bereikt. De beste aanwijzing voor deze unieke cinematografische identiteit is de sfeer, het kostuumontwerp en andere esthetische spitsvondigheden, zoals overdadige make-up, groteske mode en slonzige capriolen van de vertolkers. Deze esthetische keuzes rieken naar decadentie. Het briljante van de muziek van Cabaret ligt echter in de verhalende eigenschappen ervan.

In tegenstelling tot typische musicals, waar de menigte in liedjes uitbarst en de personages in muzikale monologen uitbarsten, reserveert Cabaret de muziek voor het toneel. Het speelt zich bijna volledig af in de Kit Kat Klub, en de muzieknummers worden zonder waarschuwing voor of na de scharniermomenten van het verhaal ingevoegd. Toch zou het verkeerd zijn om te zeggen dat de muziek van Cabaret losstaat van de personages, want het is in feite een weerspiegeling van hun realiteit. De kijkers worden in de eerste helft getrakteerd op een niet zo subtiel voorbeeld. De film toont een slapstickroutine in de Kit Kat Klub, waar een grijnzende Emcee naar de lucht slaat en doet alsof hij andere dansers slaat. Een seconde later toont het scherm een bebloede man in een leeg steegje die herhaaldelijk wordt verminkt door nazi’s, met dezelfde jolige muziek, en dan terug naar het podium. Op dezelfde manier, tussen scènes van schaars geklede vrouwen en de Emcee gekleed in travestie, zijn er fragmenten waarin een groep mensen Natalia’s hond doodde, voor haar deur gooide, en “Jood, Jood, Jood” scandeerde toen ze het karkas vond. Dan gaat de film terug naar de artiesten die militaire helmen opzetten en in rijen marcheren terwijl de menigte lacht en applaudisseert. De heen en weer gaande beweging, sporadisch en abrupt, vervaagt de grens tussen het komische en het gruwelijke.

“Hierbinnen is het leven mooi”

Zegt de ceremoniemeester tegen de klanten van de club, maar alleen daar kon het zo zijn. Het leven buiten was onder de gestage corruptie van het nazisme, dat de cabaretgangers in de film leken te negeren in hun streven naar de glamour en de opwinding van de cabaret shows.

Een gedenkwaardig moment is wanneer Brian, Maximilian en Sally een moordscène zien die is achtergelaten door een nazi-lid net op het moment dat hun auto hen naar een nacht van luxueuze verwennerij bij Maximilian thuis bracht. De baron merkt op over de puinhoop: “De nazi’s zijn gewoon een bende stomme hooligans, maar ze dienen wel een doel. Laat ze zich maar ontdoen van de communisten. Later zullen we in staat zijn om ze te controleren.” Op de vraag wat “wij” betekende, zei Maximiliaan “Duitsland”. Maximilian’s vergissing is een grote allegorie voor de zelfmisleiding van de machtigen en de intellectuelen van die tijd: dat een schadelijke kracht op de een of andere manier minder gevaarlijk en verwerpelijk is als de slachtoffers op de een of andere manier slecht worden geacht, en dat zo’n kracht kan worden beheerst.

Max’s woorden kwamen terug om hem te achtervolgen in de film’s misschien wel meest iconische scène en lied – “Tomorrow Belongs To Me”. Op een biertuinfeest begon een jonge jongen een opzwepend nationalistisch lied te zingen, waarna de camera langzaam zijn nazi-uniform liet zien. Iedereen in de tuin – meisjes, jongens, vrouwen en mannen – stond op en zong mee, sommigen op het randje van tranen. Toen bewoog de camera rond naar nazi-leden met armbanden hier en daar in de tuin, alsof hij aan Brian en Maximilian wilde onthullen dat ze al die tijd bij nazi’s hadden gezeten. Brian, Maximilian en een niet met name genoemde oudere man zaten stil en sprakeloos. Toen Brian eindelijk afscheid nam van Maximiliaan, liet hij een indringende vraag voor de baron achter: “Denkt u nog steeds dat u ze onder controle kunt houden?” “Duitsland” scheen reeds mislukt te zijn.

Op het laatst kon zelfs het cabaret, met al zijn levensvergetende genoegens, de mensen niet langer isoleren van de lelijkheid buiten. In de eerste helft van de film wordt een nazi de club uitgeleid, en in de cabaretvoorstellingen wordt vaak discreet de spot gedreven met de nazi’s. Een ander beeld komt naar voren in de laatste seconden van de film: Nazi-officieren in uniform zitten op de eerste rij, schijnbaar comfortabel en ontevreden tegelijk, waardoor het lot van de club en zijn personeel dubbelzinnig blijft. Daar voelde ik een gevoel van bittere ironie, dat mensen die naar het cabaret gingen om aan de politiek te ontsnappen, hun toevluchtsoord aan hetzelfde verloren zouden zien gaan.

Het cabaret verlaten

Ik denk niet dat een filmervaring eindigt als de film is afgelopen. Ik heb de liedjes opgezocht, want ze zijn geweldig en blijven dus dagenlang in mijn hoofd hangen. In dezelfde surfsessie kwam ik tot ongemakkelijke ontdekkingen. Ik merkte dat sommige YouTube-gebruikers het liedje van de nazi-jeugd – “Tomorrow Belongs To Me” – als goedaardig beschouwden. Ik leerde dat hetzelfde lied werd uitgevoerd door neonazi’s en blanke supremacisten, ondanks het feit dat de componisten joods waren en ondanks de context als waarschuwing voor het gevaar van het nazisme dat schuilgaat achter een vriendelijk uiterlijk. Toen zag ik in het nieuws dat een nationalistische, rechtse partij met succes de Bundestag van Duitsland is binnengekomen. Ik begon me af te vragen: Weten we zeker dat we ons niet in een cabaret bevinden, waar we lachen en dezelfde grappen over gevaarlijke ideologieën herhalen, maar uiteindelijk niets doen om ze te voorkomen?

Nooit zal ik de boodschappen van Cabaret snel vergeten, en ik hoop echt dat anderen dat ook niet zullen doen.