Tablica w angielskim przemysłowym mieście Leeds dumnie głosi, że syn tego miasta, murarz Joseph Aspdin, jest wynalazcą cementu portlandzkiego. Jednak jak wiele historii, to twierdzenie jest w najlepszym razie tylko częściowo prawdziwe, mówi Robert Courland, autor książki Betonowa planeta: The Strange and Fascinating Story of the World’s Most Common Man-Made Material. Zdaniem Courlanda, bardziej prawdopodobne jest to, że na tajemnicę cementu portlandzkiego, jaki obecnie znamy, natknął się syn Aspdina, William. W swojej książce Courland opisuje obsadę postaci godną powieści Karola Dickensa, a w centrum fabuły znajduje się William Aspdin, samozwańczy oszust i kanciarz, który okazuje się być również prawdziwym ojcem cementu portlandzkiego.

Joseph Aspdin, jak głosi tabliczka, opatentował w 1824 r. materiał o nazwie cement portlandzki (cement ma kolor podobny do kamienia portlandzkiego, popularnego wówczas w Anglii). Jego zaprawa na bazie wapna nie była jednak dużo twardsza ani mocniejsza niż jakikolwiek inny produkt z tamtych czasów, choć Aspdin bardzo starał się ulepszyć ten produkt, eksperymentując z różnymi recepturami i sposobami produkcji proszku. (Jako skromny murarz, Aspdin miał problemy z pozyskaniem surowego wapienia do swoich prac – podobno posunął się nawet do kradzieży kamienia z lokalnych dróg, za co dwukrotnie został ukarany przez władze.)

Aspdin starszy rozdrabniał kamień, mieszał go z wodą i gliną, suszył mieszaninę, wypalał ją aż do uzyskania twardości, a następnie ponownie rozdrabniał, aby uzyskać swój cement w proszku. Najwyraźniej wyrzucał część produktu – przepalone „klinkiery” – ponieważ był on zbyt twardy do zmielenia. Wydaje się, że to William, syn, wpadł na genialny pomysł, by ocalić i zmielić klinkier. I to właśnie klinkier dał cement, który faktycznie rywalizował z kamieniem portlandzkim pod względem twardości i wytrzymałości.

William zerwał z rodziną w 1841 roku i przeniósł się do Londynu, gdzie rozpoczął działalność w branży cementowej na własną rękę. Jak pisze Courland, „William najwyraźniej zachował tajemnicę procesu klinkieru dla siebie, ponieważ nie ma dowodów na to, że jego ojciec produkował klinkierowy cement po wyjeździe syna do Londynu.”

Z biegiem lat William zyskał sławę w mniej szczęśliwy sposób: jako seryjny malwersant, który kradł wszystko, od gotówki współinwestorów po pensje swoich pracowników. Według Courlanda, jego reklamy cementu – tak dobrego, jak był – to fikcja twórcza. Jednak przez wiele lat, dopóki konkurent o nazwisku Isaac Johnson nie zorientował się, jak on to robi, cement portlandzki Aspdina dominował w branży. Mimo to, jego skłonność do oszukiwania partnerów sprowadziła na niego kłopoty. Zakończył swoje dni, w wieku 49 lat, samotnie i bez przyjaciół w Europie.

Ten artykuł po raz pierwszy pojawił się w wydaniu marzec 2019 naszej siostrzanej publikacji The Journal of Light Construction.

.