Australopithecus afarensis był ostatnio znów w wiadomościach po tym, jak badacze donieśli o odkryciu drugiego zestawu śladów w Laetoli, w Tanzanii. Jeśli nie jesteś jeszcze zaznajomiony z tym słynnym miejscu Australopithecus i jego znaczenie dla zrozumienia ewolucji człowieka, proponuję przeczytać ten doskonały post z Cleveland Museum of Natural History. Mówi on wszystko, co musisz wiedzieć o śladach w Laetoli, Australopithecus afarensis i jednej z najsłynniejszych skamielin wszechczasów, „Lucy.”
Wspominam o tym odkryciu nie po to, by podkreślić Australopithecus afarensis, ale raczej po to, by podkreślić wymarły gatunek z Ameryki Południowej: Notopithecus adapinus. Wśród ssaków łożyskowych, te dwa gatunki nie mogłyby się bardziej od siebie różnić. Australopithecus afarensis był stosunkowo dużym, dwunożnym ssakiem naczelnym, który żył w Afryce między około 4 a 3 milionami lat temu. Notopithecus był mały (< 1 kg), czworonożny kopytny, który przemierzał Amerykę Południową około 45 milionów lat temu. Mniej więcej jedyną rzeczą, którą mają ze sobą wspólnego jest pochodzenie ich nazw; Australopithecus i Notopithecus oznaczają „południową małpę”, przy czym pierwsza z nich składa się z łacińskiego przedrostka, a druga z greckiego.
„Małpa południowa” to zdecydowanie odpowiednia nazwa dla Lucy i jej krewnych. W końcu ludzie i nasi najbliżsi krewni to małpy, a Afryka jest kontynentem południowym. Ale nazwa Notopithecus jest tylko w połowie odpowiednia dla notoungulate, grupy, do której należy Notopithecus. Ameryka Południowa jest kontynentem południowym, ale kopytne z pewnością nie są małpami, ani nie są z nimi blisko spokrewnione. (Nikt tak naprawdę nie wie, gdzie kopytne mieszczą się w drzewie życia, ale nikt nie zaproponował, że należą do Euarchontoglires, grupy nadrzędu, która obejmuje naczelne i naszych najbliższych krewnych.)
So why did Florentino Ameghino choose Notopithecus when he named his species in 1897? Ponieważ uważał, że Notopithecus naprawdę był naczelnym – nie małpą per se, ale starożytnym ich krewnym. Takie przekonanie może wydawać się zbyt daleko idące, by mogło być prawdziwe, i rzeczywiście nikt, o kim wiem, poza Ameghino, nigdy nie uwierzył w jego tezę. Należy jednak pamiętać, że Ameghino w większości przypadków miał do badania tylko zęby i szczęki zwierzęcia, a nie kompletny szkielet. Dodatkowo nie sądził, że Notopithecus i jego krewni byli blisko spokrewnieni z nowoczesnymi małpami. Uważał raczej, że są one przodkami wymarłych naczelnych znanych jako adapterydy, które zamieszkiwały większą część półkuli północnej ponad 30 milionów lat temu. To właśnie z tego powodu wybrał specyficzny epitet adapinus.
Ważnym czynnikiem, który przyczynił się do pomyłki Ameghino, jest to, że sądził on, iż Notopithecus jest raczej w wieku kredy niż eocenu, a więc dziesiątki milionów lat starszy niż był w rzeczywistości. To przeszacowanie wieku wielu południowoamerykańskich ssaków doprowadziło Ameghino do przekonania, że prawie wszystkie grupy ssaków pochodzą z Ameryki Południowej, a konkretnie z Argentyny. Jak na ironię, bardziej prawdopodobne jest coś zupełnie przeciwnego; uważa się, że żadna z głównych grup ssaków nie powstała w Ameryce Południowej, z możliwym wyjątkiem Xenarthra, grupy obejmującej pancerniki, leniwce i mrówkojady. To powiedziawszy, Xenarthra jest jedną z najbardziej intrygujących grup ssaków i całkiem fajną grupą, która tam powstała.*
Ameghino jest słusznie czczony jako ojciec paleontologii w Argentynie, więc szkoda, że nazwa Notopithecus na zawsze pozostanie jako świadectwo jednego z jego błędnych przekonań. Niemniej jednak wolę pamiętać, że Ameghino ukuł tę nazwę w 1897 roku, prawie trzy dekady przed tym, jak Raymond Dart nazwał Australopithecus africanus (w 1925 roku). Tak więc, choć nazwa Notopithecus nigdy nie zyska tak szerokiego uznania, jakim cieszy się dziś Australopithecus, pozostaje ona oryginalną „południową małpą”.”
* Xenarthra faktycznie obejmuje dwie główne grupy (rzędy), ale wyraźnie stanowi jedną linię ewolucyjną (klad).
Cytowane źródła:
- Ameghino, F. 1897. La Argentina al través de las últimas épocas geológicas; pp. 263-286 in A. J. Torcelli (ed.), Obras Completas de Florentino Ameghino, Vo. XII, La Plata.
- Simpson, G. G. 1967. Początek ery ssaków w Ameryce Południowej. Część II. Bulletin of the American Museum of Natural History 137:1-260.
- Vera, B. 2012. Postcranial morphology of Notopithecus Ameghino, 1897 (Notoungulata, Interatheriidae) from the middle Eocene of Patagonia, Argentina. Journal of Vertebrate Paleontology 32:1135-1148.
.